Skip to main content

Full text of "Grammaticae speculativae: nova editio"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 



t«t*t««**«ttt««t * 



Harrard College 
LibraTy 




riOH TBl BBQUBST OP 

JOHN HARVEY TREAT 



« ♦♦♦♦♦♦t( nm «»»j> 



I^B. Joandis Dims Sooti. Dooi Subtilis 
o. P. H. 



ERAMMATICAE SPECULilTIVAE: 



IsrCVA •333DIT2:0 



v) 



P. FR. MARIANI FERNANDEZ GARClA 




AD GLARAS AQUAS (Qdabacchi) 



' Stx TyposrApbia Ooll«ffil 8. BonaTecttirae 
:■ ,- ^ 1902. 






Propnetas litlerana 



FR. DAVID FLEMING 

VIGARIUB QENERALIS 
T0TIU8 0RDINI8 FRATBUM MINOBUM 



1:1 iisriH Noslra nltitl obsial, quumlnus Docioris no- 

Vsiri Sub(ili9 loannis Dims Scoil Opus t)e Modis tigm(i- 

I'' candi suu Grammatica ipecutativa, h P. Narlano Per- 

■ n.^inilei coirecltim cl opporlunis aimolsilonlbiis Illuiira- 

I, iy)>is Nosiri Collegli S. BonBventurae ad, Claras 

3^Aqiias edalur. ScrvBlls aliis servandis. 

^^ Uaium Romae, die 4 Oclobris, S. P. N. Franclsco . 
w^m, (90!. 



^i L. K&S. 



Fft. OAVID FLEHINC, 
Vic. Glit. 






imprimatur: 

Fr. Albertus Lepidi, 0. P, S. P. A, Magiater. 



\ 

IMPRIMATUR. 

losEPH, Archiep. Myr. Vicesgerens. 



iWg&76btleotifl'et "sexdecim int,'<JrUibus tomis 
edilis.y .■■■■'']'■■ ^ \ 

,• 3. ■ Ratio vitam Scoti praemittendi, 
'«' Qiialis autem riierit Scotus, Culgentissiniunl 

"sapientiae et pielatia iubar (I) », tubet, br^ 
viori licet calaino, describere, eo vel magisS 

, quod « in eius nomine lota pereclilatur Re-BJ 
' '-ligio, quae hoc uno plorialur Magislro, liu-f 
ius indefesse sectamlam sibi proposuit cli- 
sclplinani (2) ». 

- ■ - 4. Scoti nativitas. — Saeculo XIII atl 

■ occaaum properante (1274), nostrae moriali- 
tatis tenebras ingresaus est loannes, cogno- 
fnento Dutis Scotits, qui et perennis famae 
templum, et immortalitatis portiun celeri 
petiit cursu, regenerationis unclis eum se- 
cundo alveo vehuntibus. 

5. Aeducatio. — Si tldes testibus omni 
exceptione maioribus habenda est, ab ipsis 
rationalis vilae exordiis, et naturae dotibus et 
gratiae supernae largitionibus prae communi 
hominum sorte donatus apparuit. Ferunt si- 
quidem, ipsum in pastorali ofBcio priores 
annos innocentissime transegisse ; Dominicam 
Orationem semel a quodam b^ratre Minore 
auditam illico memoria retinuisse, magno- 



(I) WaddlnBui, Annat. Minor. ad an. 130t, n 
(3) Waddins. Ib. ad ann. 1303, n. 71. 



' J •*, > -I-' '■ • • ' ' ' ■'■*■'■ 

■ . ' '»•-•'>*. ' " ■■ , 

liSDITORIS PRAELOQUIUM 



.--^;-' 



1. Operis authenticitas. — Sequens Opus, 
De Modis significandi, seu Grammadca 
speculativa dictum» genuinum esse Beati 
Joannis Duns Scoti foetum, pluribus evincit 
darissimus P. Lucas Waddingus, cuius sen- 

• tentia manuscriptorum codicum auctoritate 

roboratur, Auctorumque testimonio conflrma- 

;; tur; quibus accedit ipsius Doctoris Subtilis 

,; fldes, qui in Operibus theologicis saepe hunc 

- laudat tractatum, quem scripsisse yidetur 

Oxoniae circa annum 1293» forte antequam 

'■] docendi munus auspicaretur. 

2. Editiones. — Satis notum fuisse et 
, usitatum, comprobant frequentes eiusdem ci- 

; tationes apud Scriptores saec. XIV. et XV, 
'-. et exemplaria manuscripta quae interdum 
" inve^iiuntur. Post inventam vero typogra- 
phicam artem, novimus pluries excusum 
: .. fuisse, exempli gratia Venetiis anno 1499, ibi- 
.. dem an. 1519, Parisiis an. 1605, Lugduni an. 
, :1639., una cum aliis Scoti Operibus. ab Wad- 



< . 






'■:>•. ■.-,'*,-' -4. •>•, T- .': "^ '■;•■" •1'* - \. 



'.:•; . -.- • V ■•'<.-v 



\\- 



— vVII.'^- 



~.'^ 



,';* *- * .. 

/que devotionis afFectu recitasse; nedum. in 

frequentanda Dei Domo, • yerunr etiam inler - 

■ campestres orare, socios ad-* orandum,. et 

4l)eum colendum verbo et exemplo incilare, 

;^|sanctum illi faisse; ex quo plurimam apud 

■ ;#coaequales, natuque maiores adeptus est 

existimatioiiem. 

6. Ad Ordinem Minorum vocatio. — Nec 
desunt qui et ipsius ad Ordinera Seraphi- 
cum vocationem.peculiari tribuant prodigio., 
Cerlo certius, audita coelestis Sponsi voce, 
paruit statim ; aspera teclus tunica, yili cin- 

l ctus chorda, viliorera, asperioremque ducere 
(^ coepit vitam, virtutura exercitio adeo illustra- 
tam, ul vel ipsis provectioribus admirationi 
. esset et exemplo. 

7. Studiis incumbet. — Indefesso virtu-. 
; tum cultui assiduum adiecit scientiarum stU" 

dium, ut Maiorum iussis faceret satis, aptior- 
que animabus Chrislo lucrandis evaderet. 

8. B. V. apparitio. — Subtilissimi ut erat 
" ingenii, quae ignaris obvia videri solent pro- 

fundius perscrutans, plura se latere nosce- 
bat, quae ut penitius ipsi intueri daretur, 
% supernum exposcebat lumen, Sapientiae In- 
, carnatae Matrem Immaculatam humili, con- 
^stantique prece adiens. Nec cunctata est 
: : misericordiae Mater; iuveni siquidem fessam 

^ naturam brevi somni quiete ad duriores la- 

^.•' ■ ..■-■■•. 

•'■A' • ■ ,'■"*'■' ■■; '■-»: 

^.r ■., , . .■ . , . • ■.'.'-. ■^'' -"'' . '-- 

.' -'' ... • . . . . •v.-.'^ • .<• -•.>.•>. "^ •*•. » 

,- . . ■ 1 ..■-•.>,. ..s ^ ,'r 1 






f bbres jsublevanti benignissima adfuit, subli-.;^ 
mia ei patefecit arcana, adfuturam perpetuoiV 

prqraisit, modo et ipse, ultra plenara offlci^-': 

j , rum servantiam, Matris illibatam originei 

• pro viribus se defensurum poUiceretur. 

: > . . Quidni dubium? Quod flrma flde sempe^-' 

! ; crediderat, constanter professurum et strenu^^ 

j evicturum, quibuscumque adversis superal 

: verbo Deo suique dulcissimae Matri dixit, 

/ ac opere plene complevit. 

i ;'].■■ : 9. Progressus in studiis. — Hinc concre- 

■.[^ vitut.pluvia doctrina eius, fluit ut ros elo- 

; quium eius, et in omnibus seipsum praebuit 

; exemplum bonorum operum : in doctrina, in 

' integritate, in gravitate, provectiores facile 

superans, uti Praesules facto testati sunt, * 

eum 20"" aetatis annum vix attingentem stu- 

diosae praeflcientes iuventuti, cui politiores 

primo litteras, dein philosophicas discipli- 

nas, t^eologicasque post tanto cum plausu 

tradidit,'ut breyi longe divulgatum fuerit 

nomen eius, ac omni ex angulo terrarura ad 

eum audiendum doctissimi quique turmatim 

confluereiit. Nec mirum ! teste naraque cla- 

rissimo Cornelio a Lapide, in expositione cap. 

7. V. 22: Spiritus intelUgentiae subtilis, 

€ hunc subtilitatis spiritura in. speculationi*! 

bus Sapientia prae aliis communicavit loanni 

. Scoto Ordinis S. Francisci, qui illum ut suum 



■• >y'\r 



■ * 



rv • • • , 



... . -^ »•;•,•-.•.« • * 






-r^ ix~ .-. .•■■ ••'•■ , 



io Theologia et Pbilosophia Magistrum colit 
etsequitur; unde vulgo vocatur Doclor Sub* 

I^ 10. Immaculatam B. V. H. Cionceptionem 
rpropugnat. -r- Memor verbi Virgini Matri 
(vid. n. 8), magis cor Subtilis Doctoris intra 
se in dies concaluit, et in meditatione. illi- 
batae puritatis ignis amoris fltialis miriflce 
exardescebat, quo cunctos cupiebat inflam- 
mari. Verbo et scripto Immaculatam B. M. 
Virginis Conceptionem propugnare pro vi- 
ribus est aggressus, fldelibus populis e sacro 
suggestu, ex cathedra discipulis innumeris 
eam docens, et omnigeno argumento flrmans. 
Quod Oxonii prius, Parisiis dein, solemni in 
congressu Doclorum, summa cum laude per- 
fecit. « Qui de publico hoc eius congressu 
scribunt, illud singulare et memorandum 
commemorant^ quod dum ad disputationis 
locum procederet, coram obvia beatae Virgi- 
nis statua marmorea breviter oraverit, eius- 
que opem postulaverit, simulacrum vero in- 
clinato capite signiflcavit supernum ei non de- • 
futurum auxilium. Nihil profecto Scoti nomen 
reddidit illustrius, quam suscepta haec pro 
Virginis indemnitate tulela; nam et ex hac 
disputatione Doctoris Subtilis agnomen ad- 
haesit, et perennem gloriam acquisivit. Quam- 
quam'enim in theologicam facultatem plu- 



•^-:---*X::<'- 



/ ri mas ; in vexeri t novisi s, e t * an tiquas ;; i nno v a <; . . 

:verit sententias, ex hiac una.de Mariae Ifnr'? * 
maculato Conceptu, tamquam proprio sleim^J 

_^mate, gloriosius ehitescit, et pene omnibu^^l] 
posterorum votis collaudatur (1) ». 

Quod cum ita sit, haud ingratum , eril 
lectoribus eloquentem audi^e vocem ExcmiJ 
ac Rmi. D. Aloysii Canali a Parma, quon- 
dam Ordinis Fratrum Minorum Generalis 
Ministri, nunc Ptolemaidensium Archiepi- 
scopi, ita de meritis Doctoris Subtilis et Fran- 
ciscanae Scholae coram amplissimo Ordinis 
Senatu in Comitiis Generalibus an. 1889 ad 
S. Antonium de Urbe coadunalo: 

« Submisse ergo concludam, sententiam 
de sanctiflcatione Virginis post originale pec- 
catum contractum, ftiisse communem in Scho- 
lis saeculi XIIl, atque a celebrioribus Docto- 
ribus illius temporis amplexatam, secutam, 
atque defensam. Idque, quia sententia de im- 
munitsjite Virg. a peccato originis putabatur 
aliena (ait Caietanus) a doctrina antiquo- 
rum Doctorum^ .et a doctrina sanctorum 
communiter, • - * 

y: € Quomodo igitur pia sententia de Im- 
munitate Virginis a peccato originis processit 
ita a saeculi XIV exordip, ut pedetentini ad 



(1) Wadding. ib. n. 35. 






'•:v--" ■ {•""'' ■ '^^ • ;*s2:i^* -'-•.''^.^^•* :• '^'•.•' V-.. '••■"'' "^^SK/^KP^ 
- • A i,^-? ».' •♦• .' •<^»-- •• - i » .»v^^ , ;- v.^ ..^,. , ,.^.. 'j,..^^ 

-'• se Iraxerit Theologos, Univei^feitates, Acade-'^^ 
; mias, Ordines Religiosos, Principes, populos, 

; auctoritatem etiam Ecclesiae? Oh! praecla- 
;ram Beati Francisci sobolem! Te niimquam 

.^.;i^ignis praeconiis satis laudatam ambabus 

;|ulnis amplector, tibi omnia fausta praenun- 
tio! Ex te siquidem prodiere viri illi doctis- . 
simi,qui Mariam beatissimam praedicaverunt, 
eiusque privilegium constanter patrocinati 
sunt! Gloria haec prae omnibus excelsior! . 
« Huius autem generosae cohortis dux' 
fuit loannes Duns Scotus Ordinis Minorum, ob 
acre suum ingenium dictus Docior .Subtilis. 
Hic, ut bene nostis, de adversariis Mariani 
privilegii triumphum egit prius Oxonii, dein 
Parisiis, ac denique Coloniae Agrippinae. 
Quaestionis sensu optime comprehenso, mo- \ 
mentis hinc et inde ad trutinam revocatis, ' 
Scripturis et Patribus profunde scrutatis, om- 
nibus peracuto ingenio perpensis, sententiae 
tunc in scholis communi modeste, ut ipsi 
moris erat, sese opposuit, seqiientia ppnens 
pro Aindamento : « Deus potuit facere, quod 
ipsa (Beata Virgo) numquam fuisset in pecr 
cato originali; potuit etiam facere, ut per 
tempus aliquod esset in peccato, et in ultimo 
instanti illius temporis purgaretur (1)». Post / 



(t) In III. Sent. Dist. 3. qiiaesL I. n. 9. 











*^y'¥iH:w^<.y^'^', . ,,,, _ 



^ haec suarn mentem non- assertive; sed dubi-; 

, tative aperit his verbis, quae miram eius 
hiimilitatem patefaciunt : « Quid .autem hJ)-/\ 

; rum trium, quae ostensa sunt esse possibiliaf ;»' 
factum sit, Deus novit: si auctoritati Eccle^^; 
siae, vel auctoritati Scripturae non repugnet|t^ 
videtur probabile quod excellentius est at- 
tribuere Mariae (1) ». Valde cautus, ut quis- 
que videt, ipse incedit, quia in, communem 
sententiam ac in omnes Scholae Parisiensis 
Magistros insurgebat. At, quaero, pari ne 
modo sese gessisset, si revera Alexanderv 
H^lensis, Divus Thomas, Seraphicus Bona- 
ventura, ceterique celeberrimi illius saeculi 
Doctores, ut vellent neoterici, praeservationem 
yirginis a labe originis asseverassent? Mi- 
nime hercle ! Caute itaque ac timide Subtilis 
Doctor processit prius ob adductam rationem, 
sed postea abruptis moris, in eodem loco 
loquens de merito Christi in primo instanti 
suae Conceptionis, ait : «... Beala Virgo Mater 
Dei, quae numquam fuit inimica actualiter 
ratione peccati actualis, nec ratione origina- 
lis, fliisset tamen, nisi fuisset praeserva- 
ta (2) ».' Cumque, fervente controversia, ca- 
tholicorum animus abhorreret vel a suspi- 



(t) Id. ib. n. 10. 

(2) Id. Id. dist. 48. n. 43. 



V» 



*>■■♦. " ..i ^*-K ' t' . A' !■ '■ ." 



[T.»-— ' ' (\ ' '•■• ■■■'■ ^' '-'-■'>.••*••■ '-^ -'■• ', 

» ■ ■'•,.*> • .■ ; •• 



.'-'f 



/cahdo in Virgine originale peccatum, acuit ' . 
ingenium suum, profundius studuit quae- ' 
stioni, et ad hahc devenit cbnclusionem : « Ma- 
ti^ia Mater Dei in primo instanti suae Con- 
;^ptionis, idest in illo instaiiti, in qu6 eius 

•^anima unita fuit corpori, contraxit origina- 

\^lem maculam, vel quia Deus non potuit 
eam praeservare, vel quia non decutt, vel 
quia noluit: at nullum borum trium admitti 
recte potest; ergo fecit, idest eam reiapse . 
immunem reddidit ab omni culpa, ita ut nec^ 
per momentum obnoxia fuerit peccato, et ita 

: exempta a lege omnibus Adae filiis com- 
muni (1) ». 

^ «Quam conclusionem, cum e suggestu 
Parisiensis Universitatis. primus asserendo ; 
proclamaverit et defensaverit, ' contra (ut: di'»'^. 
ctum est) opinionem communem, propugnare/ 
eamdem debuit, ac de eadem^^piubiicam.red- 
dere rationemi Quod et viriliter fecit ih so- 
lemni disputatione, quam ibi tenuit. Et primo 
quidem probando, ut videre est in 111. Sent. 
dist. 3. quaest. 1., non obstare auctoritati 
Scripturae sententiam suam. In medium ipse 
profert textus pro adversa parte, eosque ad 
nihilum redigit. Nam si hi legem generalem 
innuunt, quod omnes ab Adamo procreati 



(t) id. ib. dist. 3. 



•' « 



.' VT ■. 



[k;l-c;iIuiii, cufitraliuiit orifrinale, non pxcIu- 
dunt.tainen aii([iiam esceptionem pro siiiyu- 
,' lafi creatura.quemadmodum quamplurimis., 
■ eiusdem jScripturae exemplis constat quoat!'-- 
,. facta analoga.lNonne Deus.auctor naturae' 
.'simul etgratiae? Nonne ipse huius gratiae^ 
^ diapensaior, sicul post . infbsionem animae,?!^- 
ita et in primo instanti infusionis? «Itaex-K 
■ponendae aunl auctoritates (ait ipse), quod v 
omnes naturaliter propagati ab Adara sunt j 
.. peccatores, hoe est ex modo, quo habent na- » 
turam ab Adam, habeiii unde careant iusti- \ 
lia debita, nisi eis aliunde conferatur; sed t 
sicut posset poat priraum instans conferre S 
ei gratiani, ita possel et in primo inslan- \ 
ti (1) ». — SecundA, nec rstJone Redemptio- 
nia, qua omnes fllii Adae indiguerunt et in- 
digent, obstare piam sententiam aucloritati 
Scripturae, demonstrat Scotus nosler. < Nam 
Maria (sunt eius verba) maxime indiguisset 
Chriato ut Redecnptore: ipsa enim contra- 
xisset peccatuDi originale ex ratione propa: 
galionis communis, nisi fuisset praeventa per 
gratiam Mediatons, et sicut aiii indiguere 
Christo, ut per eius meritum remitteretur 
eis peccatum iara contractura, Ita illa magis 
. indiguit Mediatore praeveniente peccatum, 

(I) id. ib. n. n. 



'-»,-: :»-•-•»■ i • ^ - . ■■ ■ VV' — — * ' -I'- •»•'••--<- -. 

• <•-- ■ ■« . * •■ • •• r . . . *VV . .■ ■ ., •■•_•_.•••..■ ... ' 



J - 



he. esset ab ipsa aliquando contrdhehdum, 
^,et ne ipsa contraheret (1)». Quare, iuxta 
\,Doctorem Subtilem, Maria, gratiae plenitu- 
:dine praeventa a Christo Redemptore, ne 
/;peccatum contraheret, large abundantius et 
:Axcellenti8sime participayit inflnitis meritis 
ineffabilis Redemptionis. 

« Quod si Yirginis immunitas a labe pri- 
^ maeva non obstat auctoritati Scripturae, nec 
,1 auctoritati Ecclesiae obstare potest, ac ideo 
I maximopere decuit. Ita impavide progredi- 
tur Doctor noster, ct amplissime assumptum 
suum roborat* argumentis a dignitate Cbristi 
deproraptis, cuius Maria est Mater inclyta. 
Yalde sane decebat, quod essentialiter San* 
ctus, TnnocenSy Impollutus, Segregatus a ta^ 
bemaculis peccatorum, Matrem in fempore 
secundum carnem haberet nedum ' sanctifl- 
catam, sed sanctam vel a primo suae Con- 
ceptionis instanti, Matrem nunquam peccato ' 
subiectam, talem Matrem de cuius dominatu 
nec per niomentum gloriari potuisset dia- 
bolus! Yalde decebat, immunem iri ab omni 
labe illam, quae a diebus aeternitatis fuit a 
Deo creata primogenita creaturarum, exal- 
tata quasi cedrus in Libano, quasicypressus 



(I) id. ib. 



sTsidn, 'luasi palnia iii Cades, qiiaSiS^ 

■ plantatio" rosaa,in lericho, et quae siciit cin-"" ,. 

.^ namomum el balsamum aromatizans, e( quaaij. 

*'myiTha'_electa(iedit suavitatem odoris: valde';^, 

'.' decebati^/quod . Maria, gralia . plena, inter^ 

' mulieresjbenediclai beata ab omnibus ge-Y 

'■J neraiionibus acclamata , exempta foret a cora-1 

<'iiiuni'lege peccati,: et inflnitis merilis Filiil 

siii, ex singnlari. privilegio, esset' redempta 

excellentiori redemptionis modo, id est prae- 

servalione a culpa. Valde demum decebal, 

quod Filia, Mater et Spansa Dei, tiuIIo un- 

quam instanti diaboli Ibret capliva. At ecquis 

dubitat, vel dubitare potest, {en conclusio 

ultima Doctoria Mariaui) id quod valde de- 

cebat, Deum voluisse ac tecissel Nonne 

principium est inconcussum ab Augustino 

praeetitutum, quod «quidquid tibi vera ra- 

tione melius occurrerit, scias fecisse Deum, 

'tanquam bonorum omnium Conditorem (1)»? 

Quinam autem Scoticae disputationis exitus? 

En! quod.pia sententia commuoior ita evasit, 

u(, teste Aureolo (2), post 30 annos ab ipsa, 

in Universitate Parisiensi festum celebraretur 

Immaculatae Conceptionis B. Yirg. Mariae. 

« Et hic laudem, quam tn hac controver- 

(1) fte llb. arb. llb, 3. cap, H. iiiim. 13. 

(2) In Trarl. de Concepi. Mnr. Vlrg. 



^ •"-..•: ^ •■•- ''\'r.'' •* "■ ^■•1 

'XVII ;-^:,^''/ :^' :" ■.-! ' 



sia adeptus est Scotus, et per • ipsum Franci- 

scana Schola, considerationi vestrae submitto. 

Laus utique maxima ac singularis ! Aperuit 

namque viam subiectivo illi progressui scho- 

Jasticae Theologiae, qui.ope scientiae obti- 

^netur, quemque summopere commendat et 

optat ipsa Vaticana Synodus. Dari namque 

huiusmodi progressum, acuto mentis suae 

oculo vidit Doctor noster, quia fldei verita- 

I tes revelatae, quo altiores, eo foecundiores et 

I condusionum feraciores sunt. Cum autem ex , 

f una parte ab eo suffulta pia sententia nova., 

\ esset, et (teste Caietano) aliena a doctrina 

f antiquorum Doctorum et Sanctorum, et ob 

1 hanc rationem reiecta a celebrioribus Scho- 

lasticis; ex alia vero parte, nihil (fatente 

Caietano ipso) sustineret contra fldem, ipse 

ope scientiae e veritatibus explicitis fldei, 

privilegium infert Mariae, argumentis e ra- 

tione theologica depromptis viriliter susti- 

nuit, ab obiectisque defendit, tanquam con* 

sequens omnipotentiae et sapientiae Dei, di- 

gnitatis Christi et excellentiae ipsius Mariae. 

Progressus sane legitimus, qui meruit bene* 

dici a Deo, approbari a Sede Apostolica, ac 

demum coronari solemni dogmatica deflni- 

tione! Progressus, quem Franciscales sedulo, 

foverunt semper omni studio, vestigia ftdeli- 

ter sectantes inclyti eorum Ducis. 

■ < . . '• ■■ ' ■■ •.' 

• : • ■■/ 'll , ■ -•> 






''^*»T^ 






iileniji^seduloffpyeruntr q^ 
' -^ sehtfentia dicebatur * communiter ; A- :Opinio ;' - 

f;Minorum --• et ReVigioS&^Sipjiic^/vexilliferc^ 

.>}n'5hac controversia. VexiUifera s&ne-Sercml^ 
phtca Religio in controversia de . Immacuf 
lata Virginis Conceptione; unde vix repe- 
ries,.vel in rudi pppulo, qui id ignoret, et 
in historicis, qui de Franciscalibus non lo* 
quatur. 

^- € Re quidera vera : quis unquam non di- 
cit vexilliferam Seraphicam ReligiOnem in . ^ 
tuenda doctrina de Immaculato Deiparae 
Conceptu, cum eius innumeri et celeberrimi 
Doctores semper et ubique parati surit in-v 
venli ad tela repropulsanda adversariorum; 
in Virginem Immaculatam? Paratos etenim 
eos invenit loannes de Montesono, quando. 
anno 1387 instauravit iudicium Alberti Ma- ■ 
gni, qui dixerat haereticam sententiam fa- 
ventem privilegio Mariae: hic vi argumen- 
torum pressus silentio fuit damnatus, va* 
riaeque eius theses censura notatae. Paratos 
eos invenit Vincentius de Bandellis, quando 
anno 1477 in solemni disputatione Romae 

. habita coram Summq Pontiflce Sixto IV, ubi 
Franciscus Nani de Brixia Generalis Minister 
Ordinis Minorum, cognomen Samsonis sor- 
titus est ob suum in arguendo acumen, in 

; respondendo facilitatem, et in dissolvendis ; 









1 '» 



s"."' - 



'.' ■.-* '."'f^ • ' •.••"<•..:•• •'•■ ". •'''♦>*•.',• "Ji'?»^. 

,. - •■ -^ • " . ' •' 

' adversariorum obiectis mirai!Q dexteritatem ; ; 

cum etiam Ferrariae anno 1482, ubi prae- 

' sentibus innumeris Doctoribus Minoritis et 

^aliorum Ordinum, praefulsit Bartbolomaeus 

[Feltrensis (1), qui Bandellum asserentem 

« praeservationem Mariae ab originali culpa 

esse contra fldem, erroneam, haereticam, 

impiam, item peccare et haereticos esse, qui 

eam defendunt vel afflrmant (2) », rationum 

pondere fregit plaudentibus omnibus. Utigue, 

utique! quovis loco, quavis aetate, adversa- 

rii privilegii Mariani Franciscales Doctores^ 

paratos invenerunt ad tuendam piam eorum 

sententiam, ad sollicite custodiendam pretio- 

sam eorum haereditatem. 

« Quid autem dicam de tot tantisque 

aliis documentis, quae Seraphicam ReligiO' 

nem vere vexilliferam in re nostra luce cla-' 

rius demonstrant? Ecquis omnia efifari digne 

poterit? Ordines, Congregationes, Confraterni- 

tates ab Immaculata Maria appellatae, a Mi- 

noritis vel erectae, vel proraotae, vel pro- 

pagatae..., ingentia opera typis edita a Scri- 

ptoribus Franciscalibus, vel in defensionem, 

vel in laudem privilegii Mariae, vel in ae- 



(1) Wadd. tom. U. pag. 310. 

(2) Vid. Perrone DisquisU. theolog, e(c. pag. 23. in 
nola 2. 



r\^ 



diflcatiohemi. fld0lium,;i yel . j in • devotionis et 
amoris stimulum .: ergaji yirginem benedi- 
ctam..., monumenta .ubique erecta in eiu^ 
honorero, aliaque.huius generis, stant in siij 
gnum perenne affectus Minoritarum ergaj 
Mariam Immaculataro, ,et, fldelitatis in se-< 
ctando vestigia eorum Ducis, loannis^ Scoti. 
Post enim Scoti triumphum pia doctrina nova 
in dies luce effulsit: et ab ipso Scoto Docto- 
res insequeiites arma praecipue mutuati sunt 
ad.certandum hoc bonum certamen; at Se- 
rapbicus Ordo prae aliis enituit. Audiatur 
Cl. P. lo. Perrone S. I. « Minoritae Scholae 
Scotisticae addicti eam (piam sententiam) 
sibi peculiari ratione vindicandam sumpse-- 
runt (1) ». 

. . . « At peryenit tandem illud a Deo praefl- 
nitum^terapus, in quo « Opipio Minorum » 
tot r tantisque , . tentaminibus probata , cer tis 
fldei\fUndamentis innixa, Doctorum auctori- 
tate.suffmta, a Sanctis admissa, a fidelibus 
culta,^ a .Romanis Pontiflcibus et a sensu 
universalis Ecclesiae ^ approbata, solemniter 
daflnita est de flde credenda ; et ita Schola 
Franciscana fUlgida corona redimita, gloriam 
maximam, quam alteri nunquam dabit, ade- 



"Os 



(I) Loc. cit. paa;. I^. 






-=■; •"*!?♦':<•'> 



XXI •—• 



pla, sub umbra Iramaculatae Patronae con- , 
sedere tandem potuit post tot tantosque exan- 
tlatos labores. Die siquidem 8^ Decembris 
1854 Pius PP. IX fel. record. in plenario 
!cclesiae consessu, solemni ac infallibili suo 
Idecreto proclamavit, doctrinam de immuni- 
tate Virginis a peccato originali, qualem 
per sena saecula docuerat et defenderat 
Schola Franciscana, esse a Deo revelatam, 
atque idcirco ab omnibus fldelibus flrmiter, 
constanterque credendaro. Quo fldei articulo 
solemniler pronuntiato, totus in orbe teiTa- 
rum mundus exultavit, et ubique cantatum 
est Domino canticum novum, eiusque Imma- 
culatae Matris resonuerunt praeconia. Ordo - 
aulem Minorum, gratias agens Deo pro parta' 
victoria ad honorem et laudem Mariae/^illaV 
ipsa die per suum Supremum Moderatorem, / 
lilium argenteum Pontiflci obtulit festive* 
aiens: « Quod diu, a saeculis, Beatissime 
Pater, speciali devotione tota exoptabat Fran- 
ciscalium Familia, illud ipsum hodie infalli- 
bile Aposlolici oris tui complevit oraculum. 
Haec propterea Seraphica soboles laetabunda. 
divinam semper exorabit Maiestatem, ut iu- 
giter Sanctitatem tuam in boinim Ecclesiae 
universae incolumem servet, et ego una cum 
meis hisce collegis, cliens obsequentissimus 
Sanctitatis tuae, nomine trium Ordinum Se- 



-Tapiiici.Patriarcliae Francisci, (jiia eiua, licet 
vin(iignue,.successor offero, lilium, syrnbolum 
*;;quod.'est.''purilati8,oiHnimodao in primo i 
,'''staiit!iC0iiC6ptU8 Immaculati Beatissimae Vir^' 
'. ginis .Mariae *. .,,., , , . .' 

; , ,,11'. Coloniam, obediens petit, — Ea ala-1 
critate. qua, . Superiorum obsequens votis^ I 
{ Oxoniensibus valedixeral Scotus, ut Pariaios ] 
peteret, Sorbonam relinquil paucos pos 
nos, Coloniam ire iussus, ad haereticos bi 
do8 debellandos, novae Universitatis funila- 
menta constahilienda, Gonceptionis Immacn- 
latae sententiam tuendam. 

Referunt historici, Litteras obedientiales 
eum accepisse, dum extra Parisios cum di- 
BcipuUs aliquantisper animo reraittendo va- 
caret. Paruit illico, quin vel Conventum repe- 
teret suos postremo salutandi gratia, manu- 
scripta ordinandi, necessariurave sibi provi- 
dendi viaticum, Dtscipulis sciscilantibus re- 
spondit : Pater Generalis Coloniam ire 
iubet; non in Convenlum ad salutandos 
Fratres redire. 

Tantam in obediendo promptitudinem 
ab lllo abs dubio didicerat, qui pro nobis obe- 
diens usque ad mortem factua, et in formam 
servi ezinanitus, ez Virginis Matris sanctis- 
simis ulois haud semel ad Doctons Subii- 
- lis brachia descenderal, ut in solemniis Na- 






*- XXIII 

talibus Parisiis accidisse testantur Scripto- 
res (1). 

/ 12. Obiit. — Coioniam appuisus, vehe- 
menter exarsit in Christi lesu, Matrisque Im- 
.maculatae hostes: 

Coiicepln cAt Virgo prinil sine Inbe paionlis: 
Uic Uilil; hic haiTcsi pradia dira dc<lil, 

relerunt inculta carmina apud Subtilis Do- 
ctoris sepulcrum posita. Al 

Tempora posl r.hristi (an. 1308) propria dulcedine ~ 

lethum 
Venil alrox raplim carcerc composilo. 

« Plurimis namque sacrarum actionum, 
concionum, disputationum et scriptionum ad 
fldem illustrandam, mores corrigendos, reli- 
gionem ampliflcandam, posteros instruendos, 
meritis et virtutibus plenus, consummatus in 
brevi explevit tempora multa, donec ei pro 
temporariis laboribus Deus aeternam requiem 
oflFerre, ac e terris raptum in coelum (ut pie 
credimus) evehere dignatus est. Itaque hoc 
anno (1308) VI Idus Novembris, ipsa omnium 
Sanctorum octava die, ad Sanctorum omnium 
communionem evocatus est(2)». 

(1) Facium hoc prodiglosum exprimil .pulchra pl- 
ctura, quae habelur in choro Ecclesiae S. Marlae de Ara- 
coeli ad lergum maioris altaris. 

(2) Wadding. ad an. 1308. n. 15. ^ 




- >t «^*. v4a^p!aequalifeus h^tberetur Doctor 
il/aWanws^ tesiahtur sequeritia carminapaulo 
vposl ipsius;mortem;'invsuperiori lapide sei^, 
pulchri inscripts^ ; V7i> v : . ;: : \^ 

Clauditur hic rivus, fons Ecclesloe, via, vivus 
Doctor iustitiae, sludii flos, arca Sophiae. 
Ingenio scandens, Scripturae abdita pandens, 
In teneris annis fuil; ergo menienio loannis. 
Dux fnil cleri, clauslri Inx, cl luba veri. 

13. Eius corporis translationes. — Qui vi-- 
vens uti dux et Magister ab innumeris pene 
secutus fuerat, vix sidera ascensus, uti san- 
ctus coepit venerari, pie invocari, eiusque 
sepulchrum gloriosius in dies evasit. Primo 
siquidem conditus ad introitum Sacrarii Ec- 
clesiae.Fratrum Minorum Coloniae, ibi per' 
aliquot annos requievit, donec, gliscente eius 
faraa.et latius in dies se diffundente, nobi- 
liorem in locum, in medium scilicet chori, 

, translata sunt eius ossa, elegantiori tumulo 
ciomposito. — Annb 1559 iterum defFossa, 
eodem in loco sub nobilius longe monumen- 
tum recondita sunt* ubi et anno 1619 iterum^ 
recognita fuere per Rmum. D. Nuntium Apo- 
stolicum. Tandem paucis abhinc annis nova 
sacrorum ossium peracta est recognitio, prae- 
sente Rmo P. Ministro Generali Ordinis nostri. 

14. Cultus Sooto tributus. — Beato loanni 
Duns Scoto . cultum ecclesiasticum pluribi 



' « ''i -'V '.*T • • / * • • / 



•t -i .'■•• 



./-••. — XXV.— ... , 

Aiisse adhibitum, nomenque Beati et Sancti 
tributum» ex plurimis cohstat testimoniis, qui- 
bus in examen vocatis anno 1710 a Rmo. 
D. Episcopo Nolano, in Ordinario constructo 
jProcessu de existentia laudati cultus authen- 
ticum dedit teslimonium. > v, ^^ ??.../ 

Nec mirum, si jSdelium devotio in Beatum 
Scotum semper exarsit; ipse namque propi- 
tius exaudire consuevit preces eidemiporre- 
ctas, et a Deo insignia eum invocantibiis bene- 
flcia impetrare. Plura insuper prodigia ab eo 
patrata, nuperrimis etiam temporibus nar- 
rantur, quae in praesentiarum referre vacat. 

15. Ipsius doctrinae praestantia. — Quid 
autem de tanti viri doctrina? Breviter dica- 
mus, nullum hactenus erroris naevum suis 
in scriplis fuisse demonstratum, Ordinis Do-. 
ctorem a suis discipulis fuisse proclamatum, 
« ab ipso ferme obitu coepisse haberi in ho- 
nore per universum Sodalitium, et eius do- 
ctrinam placere : eam tradiderunt aliis disci- 
puli, et ab his ad posteros transivit. Ab uno 
et altero saeculo in disciplina scholastica ab 
universis Miuoritis habetur pro antesignanp 
et communi Magistro, et in aliquot Comitiis 
Generalibus statutum est, ut Lectores omnes 
et Magistri, tam in cursu Philosophico, quam 
Theologico eius sententiam sequerentur (1) »• 



' . 



(t) Wadding. ib. n. 69. 



'iOuS^rd fldelitale Minoriticus Ordo- Scoti do- . 



' .> 



ctrihaiB adhaeserit^* testantur innumera pen^ 
et doctissima operai a; nostris Consodalibu^ , 
adi mentem Doctoris Subtilis donscripta, te-^. . 
stattir et Scholae Franciscanae nomen, quae^ 
a saeculis Scotistam audit, 
{ Ex exteris vero Scoti doctrinam miran- 
tur et laudant omnes; amplexati sunt plu- 
rimi, et apud celebriores catholicas Univer- 
sitates propriam habuit cathedram. 

Plures Scoti peculiares opiniones com- 
muniter profltenlur, et, uti supra retulimus, 
doctrina de Immaculata B. V. Mariae Conce- 
ptione, pro qua: Scotistae tjuique, Ducis ve- 
stigia prementes, viriliter decerlavere, inter 
fldei dogmata recensetur ; qui quidem trium- 
phus, vel unus, satis esset Doctoris Mariani 
memoriae in aeternum extoUendae. 

1 ; Scoti Scripta. . — Merito Beati loannis 
Scoli prodigiosam foecunditatein mirantur 
omnes, quam speciali divino auxilio atlri- 
buere haud verentur ipsius Vitae Scriptores, 
censentes viribus humanis fleri non potuisse, 
ut adeo brevi vitae tempore, tantis disten- 
tus occupationibus, tot tantique meriti. vo- 
lumina conscripserit. Sequentia quippe po- 
steris reliquit: 

. 'De Modis significandi, docXxsBimdiS ex" 
positiones super Universalia Porphyrii , 






^ • 



■ >■ • V. •■' ' • • . , : • V - • \v..- ^ y • •' '• i> — ^ -.■.•.'■ \- *nf',' .«; :- ' ; . 

Praedicfimenta, Perihermeriias (bis), libros 
Elenchorum, Priorum, Posteriorum^ Phy- 
^sicorum, de Anima, et Metfieororum Avi' 
^'stotelis; cuius duodecim libvos Afetaphysicae 
tripliciter illustravit, Commentario nerape 
litterali, Quaestionibus et Conclusionibus. 

Scoti insuper sunt quainplures quaestio- 
nes philosophico-theologicae, quas Waddin- 
gus Miscellaneas vocat, Collationes Pari- 
sienses, Theoremata, De rerum principio, 
Deprimo Principio, De Cognitione Dei,De 
Perfectione Statuum; et omni laude maio- 
res bini in Magistrum Sentenliarum"C()m- 
mentarii, qui a loco ubi scripti fuerunt, 
Oxonienses et Parisienses (Reportaiae) re: 
spective audiunt; necnon et 22 Quaestiones 
Quodlibetales. ■ ' «i * ; ' ' ; • 

Haec sunt quae vulgo noscuntur Scoti 
Opera hucusque typis edita; quaeque liuper 
Parisiia apudLud* Viv6s niltimo cusa 26 
magnis voluminibus complectuntur. 

Ultra haec autem pluraalia scripsit, 
quae vel iniuria temporum perierunt,- vel 
sub bibliothecarum scriniis delitescunt, ex. 
gr. de Paupertate Chrisii, Postillas seu 
Commentaria in plures S. Scripturae Li- 
bros, Sermones de Tempore et de Sanctis, 
ut Scriptorum nomenclatores referunt. Faxit 
Deus, ut tantus thesaurus in lucem tandem 



JyelnaiJTiJUCiBacfae disciplinae locuplelius di-^- 
'tenturi^.y''.jV-"." ■'■ ■■ - > \.;i' 

■: ,• Protestatio. — Hucusque a nobis dicta;i- 
cunctaque.vita duraiite proferenda hiimili-j 
ter et. sincere' subiicimits iudicio S. Roraa-; 
nae;Ecclesiae, cuius.semper aubdili essa vo- 
luraus, et eiusdem :pedibus aubiecti, stabi- 
lesqne in Fide Catholica, nli Legifer noster 
, Seraphicus Franciscua nos verbci et exemplo 
docuit, et praecipiendo iuBsit (1), de quo et ple- 
num nobis reliquit exemplum Doctor Suhli- 
Ks„et Marianus, nedura Ecclesiae auctorila- 
tera aupremam et inlallibilitatem prolitendo, 
docendo, evincendo, verura et doctrinara, prae 
aliis sibi cbarissimam, de Immaculata Con- 
ceptione B. V. Mariae, hac flrmissima con- 
cluslone munlendo: 

« Si auctoritati Ecclesiae vel auctoritati 
ScrJpturae non repugnet, videtur probabile,' 
quod ezcellentius est (inamunitatem a peccato 
origioali) attribuere Mariae{Z)*. 

Romae, ad S. Antonium, die 4 Octobris, 
S. P. N. Francisco aacra, 1903. 

Fr. Marunus FbrnA.ndbz GarcIa, 
o. I', m:. 



(I) Regulae c. Xtl. 

(S) OxOM. III. d. 3. q. I 



.*' .< ■-•..■■• • ■.•>.,'>■»•. •'> (/VT: 

■•,■»...■• - •. , ... , .■ .... . 



DEV0TI8SIMAE 0RATI0NE8 

THE0L0OI8 8T(7DBNTIB(78 PBBUTILE8 

A B. P. FR. lOANNE DUNS SCOTO 

DOCTOBB 8UBTILI C0N8CBIPTAB 



Intcr pracclarn, lum pliilosopliica liin) llioologlca, 
quae scripsit Opcra B. loannes Duns Scolus, ille vere 
aureus Tractalus venit enumerandus, ciii titulus Deprimo 
rerum omnium princ^io, in quo, instar aqu.ilae in coe- 
lum volaniis, quantum liumano ingenio possibile esse vi- 
delur, Dei naturam ac perrectiones mire perscruialur, 
ipsius Jsenignissimi Del speciall adiiilorio innixus, quod 
rervcniissimis prccibus in lioc Opere passim interieclis,'' 
dum scriberet piiis Doclor impetrabat. 

Circa flnem • recolllgendo dicta . in hoc Tractalu', / 
mirabilem Tacit contemplalivum discursum, dlvinas per- ' ' 
currens perfectiones, iUuminans qiiidem inlellectum, sed 
magis accendens aflrectum. Nectar est suavlssimum, cl- .. 
busque dulcissimus, quibus anima devola, sed tlieolo- 
glca, pnscitur, deleclatur et inebriatiir. Ferventissima ora- 
tio est, miris modis mentem incitans, ut rclictis terrenis, 
in Deum suum celcri volalu ascendat. Utinam qiiotidie,. 
Studentes theologi eam recitarent ! Senlirent proculdubio 
scintillis divini amoris siias accendi mentes, doctique evn- v 
derent doclrice gratia, non scicntia inflante, sed charilale . 
aedincanle (i) ». . 



(1) P. Hugo Cavellus in Scholio ad numer. 36 ca< 
piluli ly huiusce Traclatus. 






% 



\..- .•■ • • • '■ ■■■■'.• • •-,:. ') ■ ■^^^■"^ i'- - .ij > 










V 

v 



ANTE STUDIUM. 

tiae tuae, Deus, qua omnia intelligibilia com- 
prehendis! Nunquid intellectui meo parvo 
poteris concludere, te esse inflnitum et in- 
comprehensibilem (1)? 

Vere, Dbinine, omnia in sapientia ordi- 
nata fecisti, ut cuilibet intellectui rationabili- 
ter.videatur, quod omne ens est ordinatum (2). 

Domine Deus noster, de tua natura 
unica, vere prima, vellem perfectiones, quas 
inesse nbn dubito, aliqualiter ostendere, si 
faveres (3). . 

Domine Deus noster, qui te primum ac 
novissimum esse praedicasti, doce servum 
tuum, te esse primum efflciens, ac primum 
eminens, ' flnemque ultimum, ostendere ra- 
tione, quod certissima flde tenel (4). 

Domine Deus noster, qui Doctorem vene- 
rabilem Augustinum de te Trino seriose scri- 
ben tem infallibiliter docuisti (5), et Moysi servo 



{{) dap. 


IV. 


n. 


15. 

« 


(2) Cap. 


111. 


n. 


U. 


(3) Cap. 


IV. 


n. 


1. 


(*) Cap. 


111. 


n. 


1. 


(6) Cap. 

• 


11. 


n. 


1. 


* 1 




' 





/ :. 



V. ..' 



— XXXI — A 



tuo, de tuoNomine flliis Israel proponendo, 

a te doctore veracissimo sciscitanti, sciens 

quid de te possit concipere intellectus mor- 

jtalium, nomen tuum I)enedictum reserans 

i respondisti : Ego sum qui sum^ tu es verum 

•esse; tu es totum esse; hoc credo; hoc si 

mihi-esset possibile, scire vellem. Adiuva, 

me, Domine, inquirentem ad quantam co- 

gnitionem de vero esse, quod tu es, possit 

pertingere ratio noslra naturalis (1). 

POST STUDIUM. 

i • 

: Domine Deus noster, tu priraum effl- 

ciens ; tu ultimus flnis ; tu supremus in per- * 
fectione et cuncta transcendens (2). Tu peni- ; 
tus incausabilis (3), ideo ingenerabilis et> in^ .j 
corruptibilis, imo omnino impossibile iioii 
esse, quia ex te necesse esse (4), ideoque * . 
aeternus, quia interminabilitatem durationis 



(1) Cop. I. n. I. 

(2) Ei hac Irlplici Dei primllale evldenter oslensa , 
luculentissiniiini cfrorniat Doclor argumenlum pro demon- 
slranda Dei exlslenlio, ut videre est liic, c. III. n. 1-10. 
— De remtn prmcfpio, q. I, ort. lil. — Oxon, I. d. 2. 
q. 2. per tot 

(3) llsdem in locis evincit Doctor Dei incausabili- 
tatem. , . 

(4) Ibid. osiendit etiam Deum esse ens necessarium. 



— --xxsln*— . '■■f- 

Siulrtiabens " sine polonlia ad successionem, 
■*t'quia>nu!la. succeasio polest esse, nisi vel in 
■*continu6;causato, vel saltem in essenrio ab 
. "■'alio dependente',' c[uae dependpntia longe est; 
.^a.necesaario' ex-.se in essendo. ' . 

-■-. ' Tu Tivus vita nobiiissinia, quia intelli- \ 
gens et volens (1). Tu beatns, imo essentia- 1 
liter heatitudo,'quia tuea coraprehensio tui 
ijfsius. Tu visio tui clara, dilectio iucundis- 
sinia; et lic«t in le solo beatus, et tibi summe 
sine aliis sufficias, tu tamen omne intelli' 
gibile aimul actu iatelligis; tu omne causa- 
bile contingenter et lil>ere slmul potes velle, [ 
et volendo causare (2); verissime ergo ea in- ;. 
finitae potentiae. 

Tu incomprehensibilis, inflnitus; nara ni- 
hil omne sciens est flnitum; nihil potentiae . 
inRnitae est Rnitura; nihilsupremum in en- 
tibus, nec flnis ultlmua est llnitum; nec per 
se existens, simplez penitus, est flnitum (3). 



(l) Clrca Dei Iniellecllonein et. voliiniaiem vld. Do- 
clorem, lilc c. IV. nn. S-»; 12-lt. — Oi^on. I. d. 2. q. i; 
d. 8. q. S; d. 39. 

~ ■ (!) Vid. Uociorem, Wc c. IV. n. 8. — fle itrut» 
princ. qq. 3. ei *. — Oxon. I. d. 8. q. 8. n. 81. — 
d. B, q. 5. n. 17. «eqq. — d. 37. n. 21. 

(3) Du innnltaie ei Inoompreheii^biliUle Dei agil 
Ooctor, hlu, c. IV. nn. 3, i; IB-30. — Ckron. I d. 2.q. 2. 



_ ' • . .. • i. V •" ■' •.■',*••'•■'• ""* -'■ ' 



XXXIII V— 

Tu es inflnitae et summae simplicitatis/ . 
nullas partes. habens re distinctas; nuUas 
realitates in essentia tua habens realiternon 
easdem. In te nulla quantitas, nullum acci- 
f dens potest inveniri (1); et ideo es secundum 
! actum non mutabilis, sicut te in essentia tua 
/ immutabilem esse superius iam expressi (2). 
Tu solus simpliciter es perfectus; non 
/ perfectus Angelus, aut corpus, sed perfectum 
I ens, cui nihil deest entis possibilis alicui in- 
■■ esse. Non potest omnis entitas alicui forraa- . 
l liter inesse; sed potest in aliquo formaliter 
' vel eminenter haberi, quomodo tu, Deus, . 
^ habes, qui es supremum entium, imo solus 
in entibus inflnitum (3). 

Tu bonus sine termino, bonitatis • tuae . 
radios liberalissime cx)mmunicans(4),ad quem 
amabilissimum singula suo modp concurrunt, v 
ut ad ultimum suum flnem. • > 

Tu es intelligibilis sub perfectissima ra-. 
tione intelligibili; tu es tuo intellectui prae- 
sens. Tu solus es veritas prima; quippe, - 



(1) De omnimoda Dei simplicilale fuse agit hic, c. 
IV, nn. 1-2 et 31-35. — Oxon. I. d. 8. q. I. seqq. 

(2) De immntabilitale Dei pulchre el Tuse agii Doctor 
De rer, princip. q. 3. pei^ tot 

(3) De innnila Dei perreclione, ubi de inflnilate. 

(4) Vld. De rer. princ. q. 4, nrt. 2, sect. I» 2» el 3".: 



. r'-' • 






■".*; 



quod non est, quod app^ret^ falsum^st; ergo 
est aliud sibi ratio appat^endi^ quia si sola 
eius natura esset sibi ratio apparendi, ap- 
pareret esse, quod est. Tibi nihil est ratio^ 
apparendi, quia omnia appareht in tua es-^ 
sentia tibi primitus apparente, ac per hoc \ 
nihil tibi posterius est ratio apparendi. — \ 
In illa, inquam, essentia omne intelligibile, 
sub perfectissima ratione intelligibilis, est 
intellectui tuo praesens. Tu es igitur intel- 
ligibilis, praeclarissima veritas, et veritas 
infallibilis, et veritatem omnium intelligibi- | 
lium certissime comprehendens. Tua essentia t 
est perfecta ratio cognoscendi quodcumque \ 
cognoscibile, sub quacumque ratione cogno- \ 
scibili. 

Praeter praedicta de te a Philosophis 
prob^ta, saepe Catholici te laudant omnipo- 
tentem, immensum, ubique praesentem, ve- 
rum, iustiim et misericordem, cunctis crea- 
turis, et specialiter intelligibilibus providen- 
tem; quae eo sunt Catholicis certiora, quo 
non intellectui nostro caecutienti, et in plu- 
ribus vacillanti, sed tuae solidissimae veritati 
flrmiter innitunlur (1). 

Donune Deus noster, tu es unus natura- 
liter; tu es unus numeraliter. Vere dixisti. 



(I) Ex cap. IV. n. 36. seqq. 






xxx\ 

quod extra te non est Deus ; nam etsi sint 
dii multi nuncupative el putative, sed tu es 
unicus numeraliter, Deus verus, ex quo 
omnia, in quo omnia, per quem omnia; tu es 

ibenedictus in saecuia saeculorum, Amen(l). 

^ 

* 

(I) Ib. n. iO. — Dei unUalem clarissime evincil 
Siiblilis hlc, c. IV. n. 38. — De rer,princ. q. 1» p^r toL 
— Oxon, I. d. 2. q. 3. 






DE MOBIS SIGNIFICANDI 

:/ 

I SIVB 



GRAMMATICA SPECULATIVA 



~ i ^ ^ ^' ■ ^^'^■''' ■ '•" [ ''■ ^ ^"^^ ■[ "' ■ " i rLrLnj^j 



PROOEMIUM AUCTORIS. 

1. Methodi ratio. — Quoniam quidem 
intelligere et scire contingit in omni scieny 
tia ex cognitione principiorum, ut scribi-,. 
tur I. Physicorum, text. Comment. 1, (1) nos 



.s. _ , 



(1) Quo(i ul plenius inicllignlur, iuvnt ipslusmct 
Sublilis Ooclorls exposilj^nem sObtowef Ait aniem Phy- 
sic. I, expos. texL 1.: « Aristoteies per inieUigef^e et scit^e 
non Intendit idem; quia per inteUigere nolat habitum 
conclusionis. Vel alilcr exponitur, quod inteUigere se ha- 
bet in plus quam scire: universaiiicr scire diclt scicntiam 
proprie dictam, quae sil per causas a priori, et non per 
efTectus a posteriori. Per principia, causas et etementa 
intelligit diversa; nam per principia intelilglt caiisas cr- 








;.^.. ndentes e( movenies; |ier causas IniolligiL uaiiaas HnnlG^; 
, V per elementa BiUem inlBlligit fniianB Inlrinsecoa. Tunc vei^o 
1 .'''arbiiramiir iinumquodque cognoaeeie, cuva caiisas prU 
[ , mas el princlpio prima cognoscimit» iisriue od elemenLn f\. 
! In SDCunda nulcm Maglsiri Sementiarum cxpasiLianc,J 

qiiae Rfporlata Pariiuiuia viiigo nudli, Protogi qiiaetlX 
' <. n. i.seqq. iiaec ul rein habui: | 

■ Eitendendo idenUam oit fidm, quomndu loquiliirt 
Aiigiisiinus SV de Ttin. c. 12: Alait, ul scire nos ne- 1 
gtmm, qua» UslimoHio didicimus aiiorum ,- nec restrin- \ 
i gendo sdeniiBm, ul dlsilnguKur contra saplentiam, niio- f 
\ modo Aiigusilnus distlDguK A'll de Trinitale., cap. 1S. r 
: \ quod ad tapievliam perlinel aelemarxim rerum cogni- 1 
I tio mtetlectualis; ad sdentiam vero tempm-alium re- \ 
rttrn cognitw ralionalit; mcdio modo occiplcndo scitn- '' 
tiam, prout scire, 1, Posleriorum tcxt. 6. denniliir, iJico 
quod, sdeatia esi cognilio cerla vrri demonstrabtlis, 
necessarii, mediati, ex wcessariis, prioribus demon- 
strati, quod nattim etl kaVere evidentiam tx necesta- 
rio priHt evidente, applicato ad ipsum per ditcurtum 
tyllogitticum. Prima condiLlo, scilicei, qiiod est co- 
gmtio certa, exdiidena omncm deceptionem, opinionem, 
el dubitationem, i-onvenli oitml Inlelluctiinll viriiiii, qxlB 
viiiiit inlellectuaUs esl perfectio mtelleclits, disponent 
iptum ad perfeclam opernlionem; ei iM.-iTi.fia uiieroilo 
iiiLellccluolis esi cognlilo vcri certa; liteo nmnls vlrliis 
Inlelleciualis csL liatiiLus, quo detertninate verum disd- 
mus; propicr quod opinio ei ttispii:io, quibus poiesi 
subcsse faltum, nun aunt vinuies liiiellectiialcs. 

• Secunda condlUo, sclllcct, quod sK vrri necetsarii, 
«equilur 01 prima, quia sl scientia essct veri contingm- 



, • 7*. t • ., f • t. . 



■«. »". 



, ■ . ' • o . • ■■•..•••■ 

modi sunt Modi significandt, per se primo 
oportet insistere. Sed antequam eorum inqui- 



iis, posselsibi siibesse falsuni, propler mutationem obiecli, 
kicul opinioni, Si ergo scienUa esl essenlialiler iiabilus 
ycognoscitivus t76rti«; ergo essenlialiler non tantum in- 
cludit relationem communem habitus' ad obiectum, sed 
specialem, scilicet/ conformHalis ad Ipsum obiectum. 
Nunc nuiem, si obiectum non esset vei*um necessmium, 
posset babiius idem manens quandoque conrormari illi 
obieclo, et quandoquo non, propter mulationem illius 
obiecii; el tunc posset esse quandoque vei*us, quando- 
que non verus. Ct lioc est quod dicit Pliilosophus V!I. 
Metaph. text. 53, et /. Post. text. 21: Corruptibilium 
non est (lemonstratio, quia sicut non conlingit scientiam 
quandoque esse ignolam, ila nec demonstralionem quan- 
doque noh csso demonslrationcm ; contingeret autem 
ulrumque, si esset non necessarium, sed contingens. 

a Tertia conditio, quod natum est habere evidentiam 
ex necessario prius evidente^ esl propria, distinguens 
scientiatn ab inteliectu principiorum, quia isle e.st veri 
habeniis evidentiam ex terminis, ex I. Posteriorum text. 
comment. 21: Principia cognoscimus inquantum ter- 
minos cognoscimus; scientia est veri habentis evjdentiam 
ex principiis. 

« Quarta condiiio est, quod sit notitia evidentiae po- 
sterioris causata a priore per discursum syllogisticum ; 
et lioc est imperfectionis, nec est de piT se ratione 
scicntiae secundum se, sed tantum scientiae imperfectae, 
et non convenit scientiae, nisi in illo inleliectu, cui con- 
venit discurrerCj et proccdere a noto ad ignotum. 

« Ex hoc sequitur corollarium, quod de nullo potest 
ailud sciri, nisi de quo possunt plures conceplus haberi, 
unus quidditativus, et alii quasi denominalivi secundum 




V Taiur; hotitia in speciali, praemittenda sunt 

, quaedam in generali, sine quibus plenariiis 

• * ipsorum intellectus haberi non potest. \ -. 

:: -V ■ ■ , V 

■■'••;■■■■ i 

, ordinem quemdam habentes ipsum quidditativum concef 

r plum. Unde tres primae conditiones consequunlur scien- 

^iam ex per se ratione subiecti et obiecti, de quo natae 

' sunt vcritates necessariae esse in evidentia ordinala. 

Quarta non ex ratione obiecti, sed ex comparatione ad 

inteliecturn talem vel lalem quem perficit. » Hucusque 

• ex Reportatis. In 1. Prioiim q. i. n. 7. haec debei: 

, « Scientia esVnotitia necessaria veridubitabilis, nata 

; fieii evidens per praemissas in forma syllogistica appli- 

'• catas.,, — Per hoc, quod dlcitur necessaria, diflfert scien-. 

' tia a notitiis falsis, et etiam a veris contingenUbus, — 

Per hoc, quod dicitur veri dubitabilis, difTert scientia a 

principiis per se evidentibus, quae a cognoscentibus quod 

nominis non possunt dubitari. — Ponitur ibi nata 

fieri etc, quia non oportet quod de facto si( evidens 

per praemissas applicatas in syiiogismo, quia potesl esse 

evidens per experientiam, verbi gratia, isla conciusio, 

Luna est eclipsabilis, poiest esse evidens per experieniiam, 

quao tamen est demonstrabilis. — Deinde ponitur per 

praemissas m syttogismo applicotas, ad diHlBrentiam quo* 

rumdam principiorum natwalium, ut quod ignis est ca- 

lidHS, vel liuiusmodi; unde tale principium esi notitla 

necessaria dubitabilis, (amen ab inexperto in iila notitia 

. non diciiur scientiat eo qiiod non potest fleri evidens 

per praemissas in forma syllogistica appiicatas; imo so* 

lum potest fleri evidens per experientiam ». Et /. Poste- 

riorum Prol n. -1. seqq.: 

c Sdre autem opinamur unumquodque, cum cau- 
sam rei cognosdmus, et quoniam illius est causa, et 







.1 , ■ .' ■• ,. ^ • _» :. ' ' '..■••,» >; - 

. -V.- .- <^.r» .' ■ . ^ « ♦•• ..-'.».. ,-.■>■' - 

, ' ■' ■ ■ ' • . ,'"■.'■ 

. 2. Notanda sex praemittuntur. — Quorum 
unum et primum est, quomodo modus signi- 



:i 



qtuyiiiafn impossibile est aliter se habere. Ilanc proposi- 
iionem descripsit Aristoleles primo kuiuSf cap, 2, lext, S, 

« In hiic propositione duo nolantur: primo acttts 
]sciendi; secundo notificatio actus. Primum ibi, Scire; 
secundum ibi| am causam arbitramar cognosr^*e, eiv., 

• Circa primnm, sciendum primo, quod scire dicilur 
quatuor modis, secundum Linconicnsem : uno modo 
communiter; et sic sciuniur contingentia ad utrumUbet, - . 
sicut ego scio te sedere. — Secundo modo dicitur scif^e 
proprie; et sic sciuniur contingentia nata. — Tertio 
modo dicitur scire magis propi^ie; el sic sciuntur tam 
principia, quam conctusiones, ct omnia nccessaria. •— 
Quarto modo dicitur scire maxime proprie; et sic 
sciuntur necessaria, quorum esse dependet ab aliis; Qi f 
sic sciuntur conclusiones in demonsu^ntione; et isto modo 
deflnitnr liic scire; et idco dicit Aristoteles /• Po^^ ^ap* v i 
2, texU S, Scte simpliciter quod non est secundum ■ ' ; 
accidens, nec sophistico modo. . . . otie.- j 

« Circa secundum, videlicet, circa octus sciendi noti*l i 
ficationem, tria notanlur ex parte scientiae; et tria ne- , \ 
cessaria ex parle 5Ct6i7t5. Ex parte scientiae requiritur, - 
quod scientia sit perfecta, H quod sit actmlis, et tertio' 
quod sit certn, — » Primum noiatur, cum dicilur: Quo- . \ 
fiiam arbitramw causam rei cognoscere; pcrfectio enim- 
scienliae esl esse per causam, — Actuatitas scientiae no- i ., 
tatur cum dicitur: Quoniam illius est causa; appiicalio> 
enim causae ad efrectum facit scientiam actualem, sicut ^ 
patet ex // Priorum c. 26; dicit eninn, quod Scii'e est 
dupticiter: in universoli, et in particutari; in umver- . 
sali, quando scimus maiorem, non sciendo minorem, :' 

nec conctusionem sub propria ratione, sed in universali. ♦( j 

'. • •• ^ .■""& 

■■ ' - i '''■.':.■ *^ 
" . "■ » ■ •• ; 5' 

■ : • ,^ -'.■ ■' ..•'/ ;..'.... :M- Jffi 
^ ■ '« ."' "' ;»■<"•'. 

.!.■•- «,- , •: •■• 




■^ M ' 



■ ■.*■■ „.■■ ^■'^/ 



'flcandi partiatur, et describatur. Secundum 

(^ti a quo modus signiflcandi radicaliter oria- 

\iur. Tertium est, a quo modus signiflcandi • 

immediate sumatur. Qmrtum est, quomodo 



Scire tn particulari esl dupliciler: in actu scilicet, et in 
habitu, Scimus in particulari, et in habitu, ut quando 
scitur maior, et etiam minor, sed non applicando ad 
conciusionem, tunc non scitur >conc/u5to in particulari, 
et in actu, sed tantum in Iiabitu. Scire autem in particuiari, 
et in actu, est quando aiiquis cognoscit maiorem et mt- 
norem, etisimui cum tioc appUcat praemissas ad con- 
clusionem. Sic igitur patet, quod actualUas scientlae est 
£x applicatione causae ad efTectum. — Tertio, requiritur, 
quod scientia sit certa; et hoc notatur cum dicitur, Quo- 
niam impossibile est aliter se habere. Sic igitur tria no- 
tantur ex parte scientiae. 

'« Nolantur etiam tria ex parte scibilis necessaria ; ad 
scituni enlm requlrilur, quod habeat causam; requiritur 
etiam oppticatio causae ad effectum; et lertio, quod sU 
necessarium respectu causae, Primum notalur, cum di- 
citur: 'causam rei arbitramur cognoscere; iilud enim 
quod non habel causam non scitur scientia quarto modo 
dicta, et ideo isto modo princ^ia non sciuntur, — Sed 
secundum notatur cum dicltur; Quoniapi ittius est causa, 
— ^ Tertium oolatur cum dicitur : Quoniam impossibile 
*'est aliter se habere, \\\Mdi enim est necessarium, quod 
impossibile esl aiiter se habere. Et quod concttisio scita 
sit necessaria, patet; quia sequitur ex necessariis, sicut 
patet per primam conclusionem eius; similiter in con- 
dusiope prima huius dlcit Aristoteles, demonstraUonem 
esse perpetuam et necessariam, ~ Vid. Oxon, 111. d. 
24. n. <3. 










mcKlus significandi a modo intelligendi et 
a modo essendi distinguatur. Quintum e&i, 
in quo modus signiflcandi tanquam in sub- 
iecto inveniatur. Sextum est, qualem ordi- 
nem habeant ad invicem isti, termini, Si- 
gnum, Dictio, Pars orationis, et Termu 

nUS{i). ' ;y 

Caput I. 

Quomodo Modus significandi dividatur 

et describatur. 

. 3. Hodus significandi duo importat. — Mo- 
dus signiflcandi activus et passivus. — Circa 
primum est sciendum, quod modus signifl- 
candi duo importat aequivoce. Dicitur enim. . 
de modo signiflcandi activo et passivo. Modus ^ 
significandi activus est modus, sive proprie- 
tas vocis, ab intellectu sibi concessa, mediante 
qua, vox proprietatem rei signiflcat. — Mo- 
dm significandi passivus est modus, sive, 
proprietas rei, prout est per vocem signifl- 
cata. Et quia signiflcare et consigniflcare est ! 
quodammodo (2) agere, et signiflcari et coui . 



' (0 Quflo omnia sex prioribus capilulis contincntur. '* V 
(2) « Significare exlensive sumitur pro dare intel' y,/ .'. 
tigere ». — Super Praed. q. 8. n. 7. Vel: « Signi/icare ^ .; ';; 

• • ■ >•. . 

'•■■/:.,■. ■ . ■• • ' .- ■ Ji t-;. V 

•-'. . .■- , •• . • ■■ ' -^. ■ . ■ . • -0 •>-•'. 

, . •■• ........ f y ■.. l. '. ^- . 



V 












''W 



significari est quodammodo pati, inde . est, 
quod modus vel proprietas vocis, mediante 
qua vox proprietatem rei active signiflcat, 
modus significandi activus nominatur; mo- 
dus vero, vel proprietas rei, prout per vo- 
ces passive significatur, modus significandi 
passivus nuncupatur. 

4. Intellectus duplicem rationem voci tri- 
buit. — luxta quod notandum, , quod cum 
intellectus vocem ad signiflcandum, et con- 
signiflcandum imponit, duplicem ei rationem 
tribuit, scilicet, rationem significandi, qiiae 
vocatur significaiio (1), per quam efHcitur si- 
gnum (2), vel significans; et. sic formaliter 



est alicuius inlellecium constUuere; illud ergo signiflca- 
tur, cuius inlellcclus per vocem conslituitur». Opus I 
sup, I Periherm, q. 2. n. 2, q. 3. n. 2. — « Signifi' 
care esl aliquid intellectui repraesenlare; quod ergo 
signiflcalur ab intellectu cpncipitur». Elench. q. 15. n. 6. 

( 1 ) c Signiflcatio [mitem oratiorwt] non esl ratio for- 
malis causandi illum conceplum in audientCi sed est qua^ 
dam disposido praeambula, ad quam per collalionem 
intellectus sequilur causatio totius conceptus ex conce- 
ptibus per partes causatis». — Oxon, IV. d. 8. q. 2. 
n. U. 

(2) « Signum est, secundum AugusL, de Doctr. Chri- 
i stiana, quod praetei* notitiam quam ingerit sensitnts, 
-i aliud facit in cognitionem venxre. Quod verum est non 
• solum de signo sensibili, accipicndo sensum stricAe pro 
;>, sensu corporaU; sed verum esl cliam de sensu incorpo* 









s •^V. 



■■'X 




est dictio; et rationem consigniflcaiidi, quae 
; vocatur Modus significandt activuSf per 



■) 



\ 

,^^ rali, accipiendo sensum generaliter pro potentta cogni- 

I /tw ». — Oxon. IV. d. 6. q. 40. n. 6. 

• Signum dioitur respective ad nliqiiod signatum, 
ul patcr ad fllium; et cst eliam alicuius ncccssario ut 
fundamenti, sicut patot pcr eius dcflnitlonem, quam 
Magislcr assignat in liltcra : Est, inquil, signum res ali" 
qua, prafiler speciem, quam ingcrit sensibus, aUquid 
atiud ex se faciens in cognitionem venire, Et cum si- 
gnum liacc duo importet, vei necessario requirat, sciii- 
cet fundamentum ci relationem» ex tioc sequitur quod 
ex parto utrius(]uo poicst distingui. Ex parte autem r^- 
lationis, quam imporiat signum, distinguitur signum 
primo in signum naturate, quod naturaliter signiflcat, et 
importal rejnlioncm reatem* ad signata; tum etiam Ih 
: ,. signum ad ptacitum tantum, et non naturaie, quod im- 

; portat reiationem rationis, ut sunt voc^^^^et nutus Mo» 
nachorum, quia ista posstint signiflcare alia sicut ista, sl 
piaceret institutoribus etc. '1 

t Alia est divisio signi, in signum, quod semper habet 
. suum signatum sccum, quantum est ex parte sui ; et tale 
signum esl verum, ci efficax, sicut cctipsis est signum 
efficax inlerpositionis tcrrae inter Solcm et Lunam; et^ 
Ita est simililer de aliis signis naturalibus. — Aliud es^i 
signiim, quod non habet suum signatum secum, cuius* 

' modi signum esl propositio, quam prorerimus, quia noii 

esl in potestale nostra qiiod tale signum, ut propositio, 

. secum habeat rem, quam signiflcat; et hoc signum non 

est semper verum, sed aliquando falsum. 

'/ < Tertia etiam est divisio signi in signum rmmora- 

tiv^um respeclu praeteriti, ct in prognosticum respcctu 



•,i^l 






^i-^. 



quam vo:^ sig^ vel con- ^ 

signiflcans ; • et ; sic formaliter est pars om-v.;:;^^ 
feomsi.ita.yquod pars e^^ secw?id!wm |;! 

s^ . pier \ hanc rationem consigniflcandi, seu i> 
modumvsigniflcaiidi activum, tanquam per 
principium formale; sed est parsr^fato ad 
alidm per.eaimdem.rationem consigniflcandi 
activ^m, tanquam . per prihcipium efflciens 
intrinsecum. , 

5. Ex hoc patet, quod rationes consi- 
gniflcandi active, seu modi signiflcandi activi, 
per se et primo ad Grammaticam pertinent, 
tanquam principia considerata in Gramma- 
tica. Sed rationes consigniflcandi passivae, seu 
modi signiflcandi passivi, ad Grammaticam 
non pertinent, nisi per accidens, quia non 
sunt principium partis orationis, nec for- 



fuluri, et in signiim demonslratimm respeclu pra^^^- 
/if ». — Report. IV. d. 4. q. 2. n. 3. 

«r Quantiim etiam ad suum fundamentum, potest si- 
gnum multipUciter dividi. Polest enim hoc sig^num in- 
stllui in uno sensibili unius sensus, ut in re visibilif aut 
audibili, vel aliquo huiusmodi, sicut in suo fundamento; 
vel in pluribus sehsibilibus multorum sensuum ; vel in 
muttis sensibilibus eiusdem sensus; ut oraiio longa, in 
qua sunt multa sensibilia, et multac dictiones fundantes 
istnm relationem importatom per huiusmodi signum, po- 
test signum Institui in uno sensibili, vel plurlbus, ut di- 
ctum est ». — Ib. n. 5. 




&> 



,1- 






male, Itiec efficiens, cum sint r^rum proprie-- 
tates, nisi quantum ad illud, quod est formale , 
in eis, cum in hoc etiam forte a modis signifi- 

candi activis non discrepent, ut infra patebit. 

•-* 

Caput II. 

A quo Modus significandi radicaliler 

oriatur, 

6. Omnis modus signiflcandi activus est 
ab aliqua rei proprietate. — Circa secundum 
notandum, quod cum huiusmodi rationes, 
sive modi signiflcandi activi non sint flgmenta, . 
pportet omnem modum signiflcandi activum 
ab aliqua rei proprietate radicaliter orirl . 
;Quod sicpatet: quia cum intellectus tvocem' ; 
ad significandum sub aliquo modo signifl-' 
candi activo imponit, ad ipsam rei proprie- / 
tatem aspicit, a qua modum signiflcandi 
activum originaliter trahitj quia intellectus 
cum sit virtus passiva, de se indeterminata; 
ad actum determinatum non vadit, nisi ali- 
unde determinetur. Unde cum imponit vo- . 
cem ad signiflcandum sub determinato modo 
signiflcandi activo, a determinata rei pro- 
prietate necessario movetur; ergo cuilibet 
modo signiflcandi activo correspondet.aliqua _ 
proprietas rei, seu modus essendi rei. 




vV-':.:.., , ;;. '.I--'; .*•. >.- . v^P^i^'^' ■■■- I- ■■:-.. 

' ! 7, Objectio !•• — Sed contra hoc Dbii- 
citur: quia: haec vox signiflcativa, scilicet 
deiias, habet foemininum genus, quod est 
modus signiflcandi passivus ; tamen in re si- 
gniflcata sibi proprietas non correspondet, 
quia est proprietas patientis, a quo sumitui^ 
foemininum genus. / 

Obj. 2* — Item, privationes et flgmenta 
sub nuUis proprietatibus cadunt, cum non 
sint entia ; et tamen voces signiflcativae pri- 
vationum et figmentorum modos signiflcandi 
activos habent, ut caecitas, chimaeray et 
similia. 

M . 8. Solutio ad !•"» — Dicendum, qiiod non 
oportet, quod semper modus signiflcandi 
actlvus dictionis trahatur a proprietate rei 
^ illius dictionis, cuius est modus signiflcandt; 
s^*:potest accipi a proprietate rei alterius 
"dictionis, et rei illius dictionis tribui, et suf- 
flcit quodipsinon repugnet; et quia Sub- 
stantias. separatas npn intelligimus, nisi ex 
istis sensibilibus, ideo sub proprietatibus sen- 
sibilium eis nomina imponimus, et nominibus 
eorum modos signiflcandi activos attribui- 
mus. Unde licet in Deo, secundum veritatem, 
non sit proprietas passiva, tdmen imaginamur 
ipsum tanquam patientem a nostris precibus. 

Sol. ad 2*" — Similiter pynvationes in- 
telligimus ex suis habitibus, sub proprieta- 













tibus habituum eis nomina imponimus, et 
nominibus eorum modos signiflcandi activos - 
' attribuimus. Similiter in nominibus figmen' 
torum sumuntur modi signiflcandi activi ex 
proprietatibus partium, ex quibus imagina- 
Inur chimaeram componi, quam imagina- - 

lur ex capite Leonis, cauda Draconis ; et 
[sic de aliis. 

9. Instantia. — Et si instetur: si modi 
signiflcandi activi, in nominibus privationum, . 
sumuntur a modis essendi habituum, tunc 
nomina essendi habitus, et non privationis 
designabuntj et hoc posito, nomina privatio- 
num per suos modos signiflcandi activos, 
erunt consigniflcative falsa. ' 

Solutio. — Dicendum, quod non est ve- \ 
rum; imo nomina privationum per suos mp- ,: 
dos signiflcandi activos designant circa .pri- ; 
vationes modos intelligendi priv^tionum, qui 
sunt eorum modi essendi. luxta quod scien- 
dum, quod licet privationes non sint entia 
positiva eoDlra animam, sunt tamen entia po* 
sitiva in anima^ ut patet IV, Met. text. 9, et 
sunt entia secundum animam; et quia eorum 
inielUgi est eorum essCf ideo eorum modi. 
inlelligendi crunt oorum modi cssendi (1). 



{\) Vid. Doclorem, Oxon. 1. d. 5. q. 2 n. 17. — d. 
28. q. I. n. 2. scqq. — III. d. 2. q. 3. n. 8. — Heport, 







:;Unde:rioininavprivationum, per suos modos 
^^signiflcandi activbs, hon erunt consigniflca- 
•v-tiva^alsaiq^^ modi . intelligendi pri- 

^vationumrreducahtur ad modos intelligendi 
.'habituSi.(namM privatio non cognoscitur nisi 
; per habitiim), ideo modi essendi privationum 

■ tandem ad modos essendi habitus reducuntur^ 

'• . • ' 

' , Cap.ut III. 

A quo Modus significandi immediate 

sumatur. 

.10. Hodus significandi et intelligendi du- { 
plex. — Circa tertium notandum, quod modi J: 
signiflcandi activi immediate a modis intel- ^ 
ligendi passivis sumuntur. luxta quod scien- \ 
dum est, quod, sicut duplex est modus si^ 
gnificandi, scilicet activus et passivus, ita 
duplex est modus intelligendi, scilicet acti- 
vus et passivus. Modus intelligendi acti' 
: vus est ratio condipiendi, qua mediante, 
intellectus rei proprietates significat, con-- 
cipit.vel apprehendif — Modus autem m- 
telligendi.passivusesXproprietas rei, prout 
ab inteltectu apprehensa. 



II. d. \2. q. 4. n. 7. — IV. d. 43. q. 6. n. 6. — Super 
Praedic. q. 38. n. H. ~ ExposU. in Metaph. Arisi. 1. 
X. n. 55 el 80; et alibi passim. 




r 



11. A quibus proprietatibus sumantur Hodi 
, significandi activi. — Dicatur ergo, quod modi 

significandi activi sumuntur immediate a 

modis intelligendi passivis; quia modi si- 

. gniflcandi activi non sumuntur a raodis es- 

j^endi, nisi ut hi modi essendi ab intellectu 

^' apprehenduntur : modi autem essendi, prout 

ab intellectu apprehensi, dicuntur modi in- 

^ telligendi passivi; ergo modi signiflcandi ' 

activi sumuntur a modis essendi, medianti- 

bus modis intelligendi passivis; et ideo im- 

mediate modi signiflcandi activi a modis in- 

telligendi .passivis sumuntur(l). 

i '• Caput IV. 

Quomodo Modus significandi a modo tn- 
telligendi et a modo essendi distinr 
guatur. 

12. In quo conveniant et in quo difierant . 
Modus essendi, intelligendi passivus et signifi- 
candi passivus. — Circa gwar^wm, notandum, 
quod modi essendi, et modi intelligendi 
passivi, et modi significandi passivi, sunt 
idem materialiter et realitery sed diflerunt 



(I) Vid. noct. Opus prim, super l, Pmhenn, q,2, 
Praedic. q. 3, n. 4; cl alibi. . 




fonnaliter {\); i[iiia modus essendi eal rei 
proprietas absolute; motlua intelligentli pas- 
sivus.eet ipaa proprietas rei, prout ab inieU 
lectu- apprehensa; modiis signiflcandi passi- 
■ vuH' est eiuBdem : rei . proprielas, prout per 
'. vocetn significatur. Et sunt eadem aiate-,:i 
rialiter et realiler, quia quod dicil modust- 
essendi nbsolulo, dicit modiis intelligendi pas-i 
sivus, prout rQfertur ad intellectuni; et quodV 
dicit modus intelligendi paseivua, dicit mo-f 
dua signiflcandi passivus, prout refertur ad l 
vocem; ergo sunt eadem malerialiler. . — Sed V 
differunt formaliter; quod sic patet: quia j 
qui dicit modura essendi, dicit proprietatem j 
rei absolute, sive sub ratione exiatentiae (2)j ' 
sed qui dicit modum intelligendi passivum, 
dicit eamdem rei proprietatem, ut materiale, 
et rationem intelligendi, sive concipiendi, ul 
formalej sed qui dicit modum signiflcandi 
passivum, dicit eamdem rei proprietatem ut 
materiale, et dicit rationem consigniflcandi, 
ut formale. Bt cum alia sit ratio essendi, 
alia inlelligendi, alia significandi, differunt- 
secundum formales raliones. 



{I) Cirra dUtmcliotifm formalem, In scholis rele- 
twrrlmam, conrer Owlorem, OxoH. L A. S. q. 4. — 1). 
d. t. q. f. — RepoH. ibid. el I. il. (S. q. i. 
, (!) Alias rueniiae. 



Conveniunt autem realiter,; uam, mo- 

dus essendi dicit absolute proprietatem, rei ; 

et modus intelligendi passivus dicit proprie- 

tatem rei sub modo intelligendi ; et modus 

signiflcandi passivus dicit proprietatem rei 

sub ratione consigniflcandi. Sed eadem est 

, proprietas rei, ut absolute accipitur, et sub 

'modo intelligendi, et sub modo consignifl- 

;candi. 

^ 13. In quo differant Hodi essendi, intelr 

: ligendi activus et significandi activus« — Item 

1 sciendum, quod modus essendi^ et modus 

t intelligendi activus, et modus significandi 

{ a^tivus differunt formaliter et maierialU 

/ <er;.quia modus essendi dicit proprietatem 

rei absolute, sive sub ratione existentiae 

\esseniiaei\ ut dictum est supra; sed. mo- 

dus intelligendi activus dicit ' proprietatem 

intellectus, quae est ratio inteUigendi, sive 

concipiendi; modus signiflcandi activus dicit . 

proprietatem vocis, quae est ratio consigni- 

ficandi : sed alia est proprietas rei ad extra 

animam, et alia intellectus, et alia vocis ; ita 

alia est ratio essendi, alia intelligendi, alia 

consigniflcandi ; ergo modus essendi et mo- 

dus intelligendi et modus signiflcandi acti- 

vus diflTerunt in utroque. 

14. In quo diSerant et in quo conveniant 
Hodi intelligendi activus et passivus. — Item/ 









sciendum, quod modus intelligendi activus, 
et modus intelligendi j^assei^us differunt ma- 
terialiter, et conveniunt /"orwafeYer. Nam 
modus intelligendi passivus dicit rei proprie- 
tatem sub ratione intelligendi passiva; sed 
modus intelligendi activus dicit proprietatem 
intellectus» quae est ratio intelligendi acUva: 
sed eadem est ratio intelligendi, per quam 
intellectus proprietatem rei intelligit active»': 
et per/quam rei proprietas intelligitur pas-; 
;^ sive; , ergo^Aproprietates sunt diversae, et • 
. ratio ^est. eadem; ergo materialiter diffe- l 
runt, et sunt formaliter idem. | 

V 15.; In quo differant et in quo conveniant j 
Hodi signifloandi aotivus et passivus. — Item \ 
sciendum, quod modus signiflcandi activm - 
et passivics differunt materialiter, et sunt 
idem formaliter; quia modus signiflcandi 
passivus dicit proprietatem rei sub ratione 
consigniflcandi passiva; sed modus signifl- 
candi activus dicit proprietatem vocis, quae 
est ratio consigniflcandi activa : sed eadem 
est ratio, per quam vox est signiflcans 
active, et per quam proprietas rei signifi- 
catur passive ; ergo mxiterialiter sunt diffe- 
rentes, sed sunt idem formaliter. 







» * - i.»!^ >■'■• *'•-'. 






Caput V. 

In quo Modus significandi tanquam , 
in subiecio inveniatur. 



'.i 
,it 

■* 



:{ 16. In quo inveniatur Modus signiflcandi 
^passivus. — Circa quintum est notandum, 
|quod modus significandi passivus m^terior 
I liter est in re, ut in subiecto; quia mate- 
f, rialiter est proprietas rei ; rei autem pro- 
} prietas est .in eo, cuius est, ut in subiecto. 
5 Formaliter autem est in eo subiecto, in quo 
j est modus significandi activus, quia forma- 
' liter a modo signiflcandi activo non discre- 
pat(l). ' . ..^. .. V 

17. In quo inveniatur Hodus significandi 
aotivus. — Modus autem signiflcandi acti- 
vuSf cum sit proprietas vocis signiflcativae, 
materialiter est in voce signiflcativa, ut in 
subiecto ; in proprietate autem rei sicut cau- 
satum in causa efiicienti radicali et remota; 
et in intellectu sicut causatum in causa ef- 
ficienti proxima; et in constructione ut 
causa efllciens in suo effectu proprio. 



(1) Vld. n. 15. 



■v- 






Qualem ordinem habeant ad inmcem isii 
termini: Signum, Dictio, Pars ord-' 
iioms et Terminus. ^ '„ 

18. Signum, dictio, pars orationia, terminuE.^ 
-— Circa dicta est notaiidum, quoisignum, 
dicHo, pars orationis et terminus conve-^ 
niunt, et differunt. Conveniunt enim in iub-'^' 
iecto, et m obiecto ; quia in eodem subiecto ] 
reperiri possunt, Bicut eignum et ^gnatum. ' 
Differunt tamen penes rationes; quia dici- -, 
tur signum per rationem eignandi, vel re- ; 
praesentandi aliquid absolute; sed dicitur ' 
dicUo formaliter per rationem signandi voci ' 
st^radditam, quia dictio est vox signill- 
cativa; aed pars orationis formaliter est 
per . modum significandi activum, dictioni 
superadditum, quia pars orationis est di- 
ctio, ut habet modum signiflcandi activum. 
Terminus vero dicit rationem terminandi 
resolutiones Syllogismi, quia Dialectjcus re- 
solvit Syllogismum in Propositiones, et Pro- 
p08itioneB in Subiectum et Praedicatum, quae 
dicuntur termini secundum Logicum (1). 



(t) Vld.Opusnostfum, LArtconSniluticum, Dlsibci. 
: PropotiUo-Syllogimut-Ttrmma. 



. ^ ^•' V - -■ •■ •■ •■' ' T^-,5- ••*^', ^.^^^'.•'■l':'!^ .•-,^ ■.V.',V". 

19. Vox. — Item sciendum est, quod 
vox, inquantum vox, non consideratur a> 
Orammatico, sed inquantum signum, quia 
Grammatica est de signis rerum ; et quia 
vox est habilissimum signum inter alia si- 
gna, ideo vox inquantum signum prius con- 
sideratur a Grammatico, quam alia signa 
rerum. Sed quia esse signum accidil voci, 
jideo Grammaticus considerans vocem, con- 
>siderat eam per accidens (1). 



< 
t 

j 



(1) « Voces siint notae earum passionum, quae sunt 
in anima >. De Anima, q. 22. n. 6. — « Dicit Boetlus, 
quod voces signincalivae uno modo consideranlur ul im- 
ponuntur od signiflcandum ; secundo modo, ut eis signi- 
flcantibus insunt proprietates causaiae ab inteliectu. Primo 
modo cdnsiderantur in Loglca : secundo roodo. in Gram- 
matica >. — Super Praedic. q. 4* n. 5. — ,c In terroino' 
suut duo: vox et significatumi Vox repraesentatur^sen^ 
sui: signiflcatum intellectui; vox enim est signumi et 
signum se oOert sensui, aliud derelinquens intellectui ^. 
— PosL I. q. 1. n. I. 

c Licet roagna altercatio flat de t^oc^, ulrum sit si- 
gnum rei vel conceptus, tamen breviter concedendo, 
quod illud quod signiflcatur per vocem proprie est res, 
sunl tamen slgna multa ordinata eiusdem siguiflcati: 
litteray vox et conceptus >. -r Oxon. 1. d. 27. q. 3. n. 
49. — (Cf. Doct. pp. prim, super I Perikerm, q. 2. 
ubi late hanc discutit quaestlonem). Notandum autem, 
quod c passiones (seu conceptus) inquantum sunt signa, 
et res inquantum sunt signi/icata, sunt eaedem apud 
omnes; nam eadem passio in anima apud quoscumque 



A 



> 



.;.■*' 



^ 






. ' > . 



Caput VII. 
De Modis significandi acttvis in speciali. 

. • * • * ' . 

20. Hodiis essentialis — accidentalis. — His 
visis, dicendum est de modis significandi 



conclpientes repraesenlat eamdem< rem, quia eadem simi- ) 
litudo in aniroa semper esl eiusdero repraesentativa, sicut t^ 
est siroilitudo senslbUis in sensu litterae; et voces, in se • 
eaedem, non sunt eaedem apud omnes, inquantum sunt \ 
9igna, quia nec eadero littera apud omnes repraesentat i 
eamdem vocem, sed ve! aliam, ve! nullam; nec eadem ! 
vox aipud omnes signiflcat eamdem passionem, sed vel ; 
aliami ve! nuUam. ' 

c Ex hdc patet, res et passiones esse signa natura' 
liter, quia apud omnes uniformiter signiflcant, et signi- 
flcantur; et quod est a natura est idem apud omnes; 
UtUra autem et w>x non sunt signa a natura, quia non 
sunt eaedem apud omnesi iuquantum signiflcanti aut si- 
gniflcantur >. Super Periherm, ib. q. 4. n. 2. 

c Impoaitip ad signiflcandum nullam qualitatem voci 
tribult, nec aliquam^ inientionem, nec aliquem conceptum. 
Unde nlhil valet quod dicunt aliqul, quod vox signinca- 
tiva continet in se conceptum rei, quero causat in auimo 
audientis. . Sl hoc esset verum, tunc vox signiflcativa au- 
dlta movere posset inteliectum audientis, secundum illam 
Intentionem, inquantum scilicet est sic signiflcativa ; et 
tunc vox latina signiflcativa rooveret inteUectum Graeci 
audientis eam ad conceptum quem exprimit, quod flil- 
sum est. Unde per hoc, quod est significativa, nulla 







— 23 — 



'' r«.-^r 



acUvis in spedali. luxta quod notandum 
esty quod modus signiflcandi activtcs, qui 



qualitas sibi imprimitur, nec aliquem conceptum in se 
continet. 

« Ideo dico, quod voi signincallva solum esl si- 

gnum rememorativum ad pladlum. Unde voz tantum 

immutat sensum auditus, nec iiabet causare in sensu, 

, vel in phnntasia, vel in inlelleclu, nisi conceptum vocis 

i ex se; auditu tamen immutato a voce signiflcativa, im- 

I mulatur phantasia et memoria, et memoratur rei| cui 

tale nomen fuit impositum; et sic excitat intellectum ad 

considerationem illius rei, culus prius hnbuit notitiam. . 

Aliter enim nihil moveret, nisi res, cui imponilur, prius 

fberit sibl nola, et quod ad rem illam signiflcandam im- 

ponebatur, et sic reducit intellectum ad actualem intelle- 

clionem roi prius noUio habitualilcr ». — Oxon. II. d. 

i2. n. n. 

c Sed formare voces articulatas est actus potentiae 

. motivae, licet non possit elici, nisi praecedente actu ima- 

ginaiionis vel intellectus; ergo sermo est in potestate vo- 

luntalis, si llngua non sit impedlia, sed disposlta ad mo- 

tum ». — Ib. n. 46. ' » 

< Sed quod vox non statim formeiur ab inlelligente 
inquantum intelligens, sed per aliquam (^oientiam me- 
diam, puta motivam, hoc cst imperfectlonis in intelleclu. 
Si igitur statim gigneretur vel formaretur, ul expressi- 
vum illius quod latet in intellectu, et hoc virtute intel- 
lectus intelligentis, non minus esset verbum ». — Ib. I. 
d. 27. q. 3. n. U. 

Quoad dislinctionem vocum, notandum quod « in 
nominibus slgniflcativis hnec vox homo (ex. gr.) quoties- 
cumque prolata dicitur una vox numero, et distingui 
ab hac voce lapii numero; cum tamen non possit eadem 






^^' est principium in' Grammatica, dividitur in 
modum signiflcandi essentialem et accidenr 
taleni. Modus signiflcandi esseniialis est, 
jj^ qtcem pars orationis habet simplici' 
ter esse, vel secundum genus, vel secun- 

- dum speciem, — Modus signiflcandi acci- 
dentalis est, qui advenit parii post eius 
esse completum, non dans esse simpliciter 
parti, nec secundum genics, nec secundum \ 
speciem. \ 

21. Hodi essentiaiis subdivisio. — Modus : 
signiflcandi essentialis subdividitur in mo- 
dum signiflcandi essentialem generalissi- 
mum, subaltemum, et specialissimum. Mo- 
dus signiflcandi essentialis generalissimus 
esty qui esi de esseniia pariis oraiionis 
et cuiuslibet suppositi sub se contenti. — 
Modus \ signiflcandi essentialis specialissi- 

^ , musr est,' » qui esi de essentia quorumdam 
suppositorum illius pariis. — Modus si- 
gniflcandi ' essentialis subalfemus est, qui 



\' '» y .' .■ 



vbx numero bis proferri, Ua quod quot sunl prolationes, 
tot 8unt voces distinctae numero; et haec vox homo,ei 
, haecvos fopif non tantum numero, sed etiam specie 
. distinguuntur; tamen quia ad flnem vocis, scilicei ad 
ezprimendum'conceptum per aequivalentiam, sunt idem 
namero Aomo et kmo, lapis et lapiSt quotiescumque 
prolata,*'id6odicuntur esse ma vox numero respectu 
illius flnis». i— Ib. II. d. 2. q. 6. n. 9. 




, ^' . • ' 
-•■-.', .'' .' 

r.^./- V V ■■' • 



. . .■* 



— 25'-r 






e^i de esseniia st^posiiorum illius pariis, 
nec generalisstme, nec specialissime^^ sed 
medio modo se habens. ' v. v ■>' ';;, ^ - 

p ■* 

Et possumus imaginarii in istis 'modis 

significandi essentialibus' coordinationem si- 

milem coordinatiorii praedicamentali. Nam 

(sicut in linea praedicamentali est dare ge- 

Vnus generalissimum^ cuius praedicatio ge- 

i neralissime se extendit ad omnia, quae sunt 

/ illius coordinationis; et specialissimum, cu- 

^ius praedicatio specialissime'se extendit ad 

res illius coordinationis ; et subaliemumy 

cuius praedicatio medio modo se habet (1); 

sicest in istis modissignificandiessentialibus. 

Est enim dare quemdam raodum generaliS' 

simum, cuius natura generalissime partici- 

patur ab omnibus suppositis illius partis; 

et modum specialissimum, cuius natura spe- 

cialissime et parcissime participatur a sup- 

positis illius partis; et quemdam subaHer- 

num, cuius natura medio modo participatur. 

22. Hodi significandi accidentales, absolu- 

tus et respectivus. — Item modus significandi 

accidentalis dividitur in modum significandi 

accidentalem absolutum et respeciivum. 

Modus significandi accidentalis absoluius di- 



(1) Vid. Lexicon Scotisticum, Dislinct. v. Genus- 
Praedicamenta, eic. 



'[i^'^' 



^diij^yiUef^^per cdnstructibile 

non habei ^ respectum ■ ad alterum, sed so- 

'^luri^ ad.reiproprtetatem. — Modus signifl- 

, cdinii: ^ccidenialiQr espectivm esifper quem 

-^u^num{constructibile habet respectum non 

'solUm^ad rei^ proprietatem, sed etiam per 

qtiem-iiunum } constructibile habet respe- 

ctum ad ; alterum ) et . hoc dupliciter : vel 

tanquam ad ipsum dependens,yel tanguam 

^ad eius dependentiam . ^mn//ians. 

. De his ergo modis omnibus videamus; et 
primo prout sunt principium formale partis 
orationis absolute, secundum quem modum 
pertinent ad Etymologiam : deinde prout sunt 
principium intrinsecum constructionis unius 
partis cum alia, secundum quem pertinent 
ad Diasyntheticam. 

Determinantes autem de his prout sunt 
forma partis, primo videamus de modo si- 
gniflcandi Nominis, secundo de modo signi- 
flcandi Pronominis; ei sic de caeteris se- 
cundum ordinem Donati (1). 



(I) De quibus agilur usque ad cap. XLIV. 

















. I 






* 



:.;;-: ; CAPUT VIII. 

: De. Modo significandi essentiali 
' generalissimo Nominis. 

23. Hodus significandi essentialis genera- 
issimus Nominis. — Modus significandi es- 
entialis generalissimtts Nominis est mo- 
lus signiflcandi per modum entis, et deter- 
ninatae apprehensionis. luxta quod notan- 
lum est, quod licet uterque istorum modo- 
unx signifleandi sit forma Nominis absolute 
iumpti, tamen comparando Nomen ad alias 
)artes . orationis, modus entis habet rationem 
nateriae,/quae est .. facere convenire, facit t v 
)nim Nomeri convenire cum Pronomine; sed ■ - 
nodm determinatae apprehensionis habet ^ 
i^ationem . formae, quia facit Nomen ab aliis 
[)artibus orationis differre; et ideo copulando l 
I los modos signiflcandi ad inv icem, ex utroque 
anus resultat modus per viam compositionis. 

.24. Modus entis — Modus esse. — Et ut 
xiamus, a qua rei proprietate iste modus si- 
L^niflcandi sumatur, notandum est, quod in 
rebus invenimus quasdam proprietates com- 
munissimas, sive modos essendi communis- 
simos, scilicet modum entis, et modum esse. \ 
Modm eniis est modus habitus et permanen- 



V.' 



--.• . * . •• ". 



— •.28:.— ,■„,■ ■'• 



i- >. 



tisy xei inhaerensy ex hoc quod habet esse. 
Modm esse est modus fluxus et successionis, 
rei inhaerens, ex hoc quod habet fieri (1). 

Tunc dico, quod modus signiflcandi acti- 
vus per modum en^fs, qui est inodus gene- 
ralissimus Nominis, trahitur a modo essendi 
entis, qui ' esi modus habitus etpermanen- 
tis. Sed ' modus - sigfniflcandi activus • per^ mo- 
dum ess^, quiest modus - essentialis genera- 
lissimus Yerbi, trahitura modo essendi ipsius 
esse, qui est modus fluxm eXysitccessiO' 
nis, ut postea patebit (2). ' ' ' '• • 

Ad hanc intentionem Commentator IV, 
Phys. cap. 14, dicit quod duo sunt modi 
principaliter entium, scilicet modus entis, et 
modm esse, a quibus sumpserunt Gramma- 
tici duas partes orationis principales, scilicet 
Nomen et Verbum. Sub Nomine comprehen- 
ditur Pronomen, sub Verbo Participium. 

Item modus determinatae apprehensio- 
nis accipitur a proprietate formae, et quali- 
tatis, quae est proprietas determinantis. 
quoniam forma determinat et distinguit. 

25. Nomen. — Hos modos signiflcandi 
expresserunt Orammatici antiqui in deflni- 



(t) Vld. Lexicon ScoUsticum Distinct. v. Ent no 
men - parUcipium - Verbum, 
(2) Cap. XXV. 



^ 






t • ■ 



— •29 — 



tione Nominis, cum dixerunt, Nomen signifl' 
mre substantiam cutn qttalitate, dantes in- 

• telligere per significare substantiam, modum 
substantiae» qui est modus entis sumptus a 
proprietate rei, quae est proprietas habitus 
et permanentis, quae primo et principaliter in 
substantia reperitur (1); per gwaKtotem vero, 
modum qualitatis, qui est modus determi- 
minatae apprehefisionis, sumptus a pro- 
prietate formae et qualitatis, qui est modus 
determinationis (2). Nomen ergo est pars 

; orationis significans per modum entis, vel 
determinatae apprehensionis, 

26. Obiectio. — Et si dicat aliquis : multa 

i sunt nomina, quae privationes significant, ut 
nihil, caecitas, et huiusmodi; cum ergo 
omnes privationes et negationes^non sint 
entia, videtur quod sub proprietate stare non 
possint, et ideo modus signiflcandi activus 
per modum entis in talibus a proprietate 
rei signiflcatae oriri non potest. 

Solutio. — Dicendum, ut dictum est 
prius (3), quod licet privationes et negationes 
non sint entia positiva extra animam posita ; 
sunt tamen entia positiva secundum animam. 



(1) Vid. ib. Dislincl. v. Substantia. 

(2) Vid. ib. V. Qualitas. 

(3) Num. 8. 



J 



■' 'L^: 



— "30^., ■ . 

ut patel ex iiilentione Philoaophi IV Met. 

,tecc(...'9, ubi dicit quod opiniones contradi- 

'..•■Ifitoriorunx^-sunt conlrariae, hoc est, duo 

!'oontraclictoria.exlra animam sunt duo conr 

.'traria.secundum animam; et (juia privatio- 

j nesiiet;. negationes et flgmenta suDt entia 

secundum ■animara, ideo cadunt Bub proprie^ 

: taterentisi.quae est proprietas habitus et 

■permanentiB; a c[ua .proprietate trahitur mo- 

dus Bignificandi generalissimus Nominis. 

Caput IX. 

' De Modis significandi essenttalibus 
subaltemis generalibus Nominis. 

27. — Sub hoc autem modo eBaentiali 
generalissimo Nominis ad modos signid- 
candi subalt^mos desc^ndamuB. Sunt autem 
duo .modi Bigniflcandi, qui immediate sub 
boc modo continentur, scilicet modus cotn- 
munis, et moduB appropriati; qui sunt 
modi speciales respectu generalissimi, et sunt 

. ^enmites respectu aliorum modorum, de 
' quibus postea: determinabitur. 

28. Hodus signifioandi per modum com- 
mimis. — Modus signiflcandi per modum 
commtm^s sumitur a proprietate rei, quae 
eat proprietas dimsibilis in plura suppo- 



%^-^''-- ■ 






Sifo^ vel communicabilis pluribus suppositis, 

a qua proprietate, secundum Logicum^ su- 

mitur intentio universalis (1); et hic modus 

jconstituit Nomen commune et appellativum ; 

et hunc modum vocat Donatus appellativam 

. qualitatem. Nomen ergo commune vel appelr 

lativum signiflcat per modum communica- 

bilis pluribus suppositiSy ut urbs, flumen etc. 

-'^ 29. Hodus significandi per modum appro- 

( priati. — Modus signiflcandi per modum 

^ ^appropriati sumilur a proprietate rei, quae , 

i est proprietas indivisibilis per plura suppo- 

: sita, a quo etiam sumitur apud Logicum in-. 

i^ tentio individuationis (2); et hic modus facit 

\ Nomen proprium ; et hunc modum Donatus 

f vocat propriam qualitatem. NomeU: ergo 

proprium signiflcat rem per modumindi- ' 

visibilis per plura supposita, ut sub pro- 

prietatibus individuationis, quae.sunt esse 

in loco determinato, vel in tempore deter- 

minatOf ut hic, nunc, Rom^e, Bononiae (3). 



(t) Vid. Lexicon. Scot Distinct. v. UnivetsaU, etc, 

(2) Vid. ib. V. Individuatio - Individuum, etc. * 

(3) < Nomen quodcumque allquid signiflcans quod 
hidc soli potest Inesse, potest dici proprium nomen 
huic; sed simpliclter nomen proprium huius non est 
nisi quod primo slgniflcat hoc sub ratione propria, quia 
solum illud estproprium signum vocale huius >. — Oxon. 
1. d. 22. q. 2. n. 7. 






.u 



32 — 



Caput X. 






-.< ' '*.: 



iDe-Modis significandi subaltemis minus 

. generalibus Nominis communis. 

,.''■■-' ^ 

30. Deinde, sub his modis descendamus 
ad alios modos signiflcandi subalternos mintts 
generales istis; et primo sub modo signifl- 
candi per modum communis; secundo sub 
modo signiflcandi per modum appropriaiu 
. . 31. Modus per se stantis. — Circa pri- 
^mum notandum, quod modus signiflcandi 
per modum communis habet duos modos 
sub se, qui sunt minus generales eo, scilicet 
modum per se stantis, et modum adia- 
centis. Modus signiflcandi per modum per 
se stantis sumitur a proprietate rei, quae 
: est , proprietas essentiae determinata^. Sicut 
. enim . modus signiflcandi generalissimus No- 
minis sumitur a proprietate essentiae absolu- 
tae, sic modus signiflcandi per modum per 
se stantis sumitur a proprietate ipsius cssen- 
tiae determinatae ; et hic modus' constituit 
Nomen substantivum, Nomen ergo substan- 
tivum signiflcat per modum determinati 
secundum essentiam, ut albedo, lapis, etc. 
32. Modus adiacentis. — Modus signifl- 
candi per modum adiacentis sumitur a pro- 




.' , 



',.■,•,....,■ QQ r^' ■ :^'^ ■-:''.'■ .^ . -.. • - , ■. 

• • ,' /"-- ' . . '. :.■ •••••• •: .••?-*-••,•.';;-• •■•- «••; •-:"'■ /, 

prietate rei, quae est proprietas aZfere od-. 
haerentis secundum esse^ Sicut eniiu modus 
generalissimus Verbi sumitur a proprietate 
ipsius esse absolutey ut postea patebit (1), sic 
inodus adiacentis in Nomine sumitur a pro: 
prietatejpsius esse inhaerentis alteri se- 
^cundum esse; et hic modus constituit Nomen 
[adiectivum, Nomen ergo adiectivum signifl- 
.|cat per modum inhasrentis alteri secun- 
idum esse, ut albus, lapideus, etc. (2). 
}■ 33. Obiectio. — Et si instetur: nomina 
/ differentiarum in genere substantiae, sicut 
i jcorporeum, et animatum, sensibHe, ratio- 
l nale, adiectiva quidem sunt, congrue enim 
I substantivis adiunguntur, dicendo . corpus 
I aniwxitum, animal rationale; et tamen non 
/ signiflcant per modum inhaerentis alteri se- • 
cuiidum esse, quia signiflcant substantiam,j :% 
quae secundum esse alteri non. inhaeret. ,;i / ; ] 

(1) Cap. XXV. ., i 

(2) « AdiecUviim fonnaliter signinrai rormam ul ; ^ 
fornin esl ciiis dc quo diciUir; propler isUim proprieta- 1 
lom adiccUvum non polcsl praedicari, nisi praedicatione, 
formali, — Quodltb. q. 5. n. 6. — Adieciiva (itaque) 
si priiediciinlur, de neccssiUitc formaliier praedicanUir/ 
et iioc quia sunt adicrliva. Nam c\ hoc qiiod sunt adie- 
cliva signiHcant rormnm pcr modum inrormanlis, de quo 
videlicet rormaliter dicuntur. Talin suhl non tantum no- 
mina adiccUva, sed omnia piirUcipia et vorba ». — , .-# 
Oxon, I. d. 5. q. I.n. 7. \ ^ 

3 



». 




*' - Sblutio. — ' Dicendum, quod hiiiusmodi 
nomifla; sunt sw6stonfe"i;a, quia signiflcant 
substanliani.' Et.probatur: nam idem signi- 
flcdii ;rAti6iiale^:qubA homo, et animatum 
. quorfamma/.— Btcumdicitur,quod congrue 
/cum substaritivis coniunguntur, dicendo anir 
' mdl rationale, corpus animxxtum ; dicen- 
dum, quod ibi est constructio appositoria, et 
est incongrua de se; tamen per appositio-\ 
nem admissiva, hoc est, propter speciflcatio-f 
nem speciflcandam. \ 

Caput XI. 

De Modis specialissimis, qui continentur i 
sub modo « per se staniis ». \ 

' 34. Quinque modi significandi per se stan- 

-tis. — Ulterius, sub modo per se stantis, 

et alteri adiacentis, ad modos specialissi- 

mbs descendamus; et primo sub modo per 

se stantis, et deinde sub modo adiacentis. 

Modus signiflcandi per modum pei^ se 
stantis continet sub se quinque modos No- 
minis specialissimos. 

Primus, — Quorum primus est modus 
signiflcandi per modum generalis, sumptus 
a proprietate rei communicabiUs pluribus 
specie differentibus ; sicut enim a proprie- 




■• - • • • ' •• ■•'< ■-'^- •;»?•,■-■»*.. L- -.'.',.,<•:;.".>, ^,.. . 

tate reiy quae est communicabilis pluribus 
absolute, sumitur modus signiflcani^i , per ^ 
modum communis absolute, sic ab eadem' 
proprietate strictius sumpta, scilicet a pro- 
prietate communicabili pluribm specie dif- 
ferentibus, sumilur modus generalis. Ab 
^hac autem proprietate apud Logicum su- 
jmitur secunda intentio gf^n^Ws (1); et sic 
/iste modus constituit Nomen substantivum 
^.generalCy ut animaU color, et sic de aliis 
: generibus. Nomen ergo substantivum gene- 
[ rale est, quod significat per modum com- 
municabilis pluribus, non solum numero, 
sed specie differentibus. 

Secundus. — Secundus modus per se 
stantis est modus signiflcandi per modum 
specificabiliSy sumptus a proprietate rei,quae ■ 
est proprietas communicabilis pluribus,,non'' 
absolute, sed Bolum numero differentibics. 
Tertius. — 2'ertiu^ modus per se stan- 
tis est modus signiflcandi per modum de- 
descendentis ab altero, ut ab avo, vel a 
patre; et hic modus constituit nomen sub- 
stantivum patronymicum, ut Priamides.^ 
Et quia nomen patronymicum a propriis 
nominibus patrum vel avorum derivatur, 
ideo merito patronymicum nomen nuncu- 



(I) S\^. Lexicon ScoiUticufn, Dislincl. v. Genus.] 










-.1. .-«-«[,^>..>r. 



'.■,'' paiurt^omeaergo JiafronyTnicur)^ QSt, quod 
„ a propriis'!n6Tninibus patrum velavorum 
'■ ■derivatUr, significans per moduni descen- 
.' dentis ab altero, ut a patre vel avo. 
.^, \ QuartUB. — (htartus modus per se stan- 
: tis est modus signitlcandi per moduin dimi- 

nuti ab alio, sumptus a proprietate dimi-. 

DUtionis in re; et hic modus constituit No-'. 

men subslantivum diminutivum, ut floscu- 

lus, lapillus. Nooien ergo substantivum di- ] 

■ ■ minutivum est, quod a voce primitiva de- ■ 

■ , rivatur, significans per modum diminuti ', 
I ab altero.. \ 
r '■ Quiatua. — Quintus moA\ia per se stan- 1 
t 'tis est modu9 signiflcandi per niodum coU * 
i ■^■lectionis plurium in uno loco, sumptu9 a 1 
.V,\-proprietate colleclionis iu re; et hic modus • 
r-^constitiiif Nomen subslantivum <;o//e(;^{oum, 
rvfut' yJop«/Ms, gens, turba. Nomen ei^ sub- 
;.' stantivum colleciimim est, quod significat 

1 • '-per modum , coUeclionis plurium, secun- 
dum mmm locum. 

; , Caput XII. 

■ ■■ . De Modis specialissimis qui continentur 

sub modo adiacentis. 

35. 24 Hodi specialisdmi adiacentis. — 
Deinde sub. modo adiacentis alteri ad mo- 



* ■ '- * "V 

Ve •« 



dos specialissimos descendamusy^qm conti- 
net sub se viginti quatuor rapdos. • • ; ' 

AdieGtivum denominativum. — Quorum 

primus est modus significandi per modum 

adiacentis alteri, seu denominantis ipsum 

simpliciter et absolute, speciali ratione non 

'^superaddita; et hic modus constituit nomen 

; adiectivum denominalivum, ut albuSy niger, 

j croceus. - Nomen ergo adiectivum denomi- 

] nativum signiflcat per modum adiacentis 

] alteri, sive denominantis alterum simpli- - ! 

citer et absolute (i), Et iste modus est gene- ■ 

ralior omnibus modis sequentibus, qui dicun- 

tur modi adiacentis alteri, sive denominan- 

j tis alterum, superaddita ratione speciali, 

/ ut postea patebit. .• ^ v 

36/ Adiectivum generale. — Secundusy\ 
modus adiacentis est modussigniflcandi per ' j 
modum denominantis alterum, sub ratione 
communicabilis pluribus specie differen- 
tibus; et iste modus conslituit nomen ad- 



(1) « /)«nomtna/tt7a dicuntur quacciimque ab aliquo 
solo casu difltTeniia habenl denommaiionem ». — Super 
Unwers. q. 4 6. n. 3. — « Denominativa proprie dicun- 
(ur quae dirTcrunl cadentia ab alio. Casus autein Iste 
potcsl esse vel slcut accidentis ad subiectum, vel slcut 
formae ad suppositum eiusdem naturae. » — Oxon. II. 
d. 12. q. 1. n. <8. — Cf. Oxon. I. d. 8. q, 3. n. 44. -^ 
II. d. 43. n. 8. 



j 







' iectivum flf^nerafe,-*8igniflcans sub ratione 

. communicabilis pluribus specie differenti'- 

busi ut coloratus. Noraen ergo adiectivum 

generale est, quod significat per modum 

. denominantis sub ratione communicabilis 

pluribus specie differentibus. 

37. Adiectivum speciale, — Tertius mo- 
dus adiacentis est modus signiflcandi per 
modum denominantis alterum sub ratione 
communicabilis pluribus solo numero diffe- 
rentibus; et hic modus constituit nomen ad- 
iectivum speciale, ut humanus, albus, ni- 
gfer. r^omen ergo adiectivum speciale signi- 
. ficat per modum denominantis alterum 
^ sub ratione communicqbilis pluribus solo 

nume^^o differentibus. 
\ i Nec prohibet aliquid, eadem nomina sub 
1 diversis speciebus Nominis collocari, pro- 
r pter^modos signiflcandi diflferentes. Nam si 
i considerentur in his nominibus albtcs, hU" 

i ' • 

; manics^ coloratus,ei huiusmodi, modi si- 
[ ^gniflcandi denominantis alterum simpliciter, 

ratione speciali non superaddita, sic sunt 
, sub nomine adiectivo denominativo, Si au- 

tem, considerentur seciindum quod eis com- 
, ;petit'modus signiflcandi alterum, sub ra- 
' tione communicabilis phiribus, specie vel 

numero differentibus, sic sunt sub nomine 

adiectivo generali, vel speciali. 







' V»' 



•*•,-•.*. .. •■-r:* oy •—^■-. .;■..■, r-^, , .- ;-^ ;-.,,;- < 

38. Adiectivum possessivum./— Qi^Wws ' 
modus adiaceniis est modus sigDiScandi per: 
modum denominautis alterum sub ratione 
possidentis ipsuni; et hic modus constituit 
nomen adiectivum possessivum, ut auretcs, 
lapidem. Nomen ergo adiecHvum posseS' 
sivum est, quod significat per modum de-, 
nominantis allerum sub ratione possiden- 
I tis ipsum. i 

/ 39. Adiectivum diminutivum. — Quintus \ 

- modus adiacentis est modus signiflcandi per 1 
l modum denominantis alterum sub ratione - 

- diminuti ab alio; et hic modus constituit ; 
j nomen adiectivum diminutivum, ut noveU ^ 
} lus, parvulus. Nomen ergo adiectivum di- 

! minuiivum est, quod significat per modum \ 
denominantis alterum sub ratione dimt- l 



nuti ab alio. s 

40. Adiectivum collectivum. — Sextics 
modus adiacentis est modus significandi per 
modum denominantis alterum sub ratione 
collectionis plurium suppositorum secundum 
locum; et hic modus constituit nomen ad- 
iectivura collectivum, ut gentilis, urbanics, 
popularis. Nomen ergo adiectivum colle- 
ctivum est, quod significat per modum 
denominantis alterum sub ratione colle^ 
ctionis plurium suppositorum secundum 
locum. 



\ 




' •' v+: .- 



; 



I ■ . . . .«j. , 

• • • ■ ' *" . 

41. Adiectivumdivisivum. — S^/mws 
modus adiacentis est modus signiflcaDdi per- 
modum denominantis alterum sub ratione 
dividentis ipsum in partes; et hic modus 
constitui t nomen adiectivum divisivuniy ut 
omriis, totus. Nomenergo^ adiectivum di-' 
visivum est/quod significat per modum \ 
denominantis alterumsub ratione divi- 
dentis ipsum in partes, { 

42. Adiectivmn gentile. — Octavm mo- \ 
dus ad^eacenfes J est modus signiflcandi per \ 

\ • modum denominantis alterum sub ratione ' 
gentis, vel patriae; et hic modus constituit ' 
nomen adiectivum gentile, ut Oraecus, Ita-^ \ 
lus, Barbarus. Nomen ergo adiecUvum • 
gentile est, quod significat per modum de- 
nominantis alterum sub ratione geniis, 
vel patriae. 

43. Adiectivum patrium. — Nonus mo- 
dus ac^mcenfos est modus significandi per 
modum denominantis alterum sub ratione 
civitaiis, vel oppidi; et hic modus consti- 
tuit nomen adiectivum patrium, ut Padua- 
nus, Bononiensis, Parisiensis. Nomen ergo 
ddiectivum patrium est, quod derivatur 

^a propriis nominibus civitatum, vel oppi- 
dorum, significans per modum denomi- 
nantis alterum sub ratione civitatis, vel 
oppidi. 

. /' ''^-•' .- ' ■■■ . ■ 



44. Adiectivum interrogativum. — D^c^- 
mus modus adiacentis esi modixs sigmA- 
candi per modum denominantis ^ alterum 
sub ratione interrogationis de ipso; et hic 
modus constituit nomen adiectivum inter- 
rogativum, ut quis, qualis, quantus. Nomen 

. ergo adiectivum interrogativum est, quod 
significat per modum denominantis alte- 

. rum sub ratione interrogationis de ipso. 

j 45. Adiectivum responsivum. — ; Undeci- 

' mics modus adiacentis esi modus signifl- 
candi per modum denominantis alterum sub 
ratione respondentis ad interrogativum; et 
hic modus constituit nomen adiectivum re-^ 
sponsivum, ut iot, talis, tantus. Nomen ergo 
adiectivum responsivum est, quod signi- 
ficat per modum denominanUs alterum, 
sub ratione responsionis de ipso. 

46. Adiectivum infinitum. — Duodeci- 
mus modus adiacentis est modus signifl- 
candi per modum denominanlis alterum in^ 
determinate et indeflnitive; et hic modus 
constituit nomen adiectivum infinitum, ut' 
quicumque, qualiscumqtce, Nomen ergo ad- 
iectivum infinitum esi, quod significat per 
mbdum denominantis alterum sub ra- 
tione infinitatis, et indeterminationis. 

47. Adiectivum negativum. — Decimus 
tertius modus adiacentis est modus signifl- 



^' 
n 




^-H. , 

7v > 



cand) per inodum denocninanli» alterum,8ub 
ratione ■>ieganUs ipsum, et hic raodus consti- 
tuit nomen adiectivum negalivum, atnullum, 
nemo, Nomen' ergo adiectivum negativum 
est, quod sighificat per modum denominan- 
' tis,alterum sub raiione neganlis ipsum. ■ 

48. AdiectivuiQ demonstratiTum. . — De- 
cimus quartus modus adiacentis est mo- 
daH: signiflcandi . per modum denominantis ■ 
atterum sub ratione demonstrantis ipsum; <, 
et hic modus conslituit nomen adiectivum ' 
demonstrativum. Nomen ergo adiectivum ! 
demonstrativum eat, quod signtficat per \ 
modum demminantis alterum sub ratione \ 
demonslrantis ipsum. ] 

49. Adiectivum relatiyum, ■— Decimus \ 
quintus modus adiacentis esl modus signi- 
flcandi per modum denoininanlis alterum 
stans sub prlma notitia, referendo et reite- 
rando tpsum sub secunda notitia; et hic mo- 
dusconstituit.nomen relativum, ut qui, qua- 
lis, quantus. Nomen ergo adiectivum reUtr- 
tivum est, quod signi/icat per modum de- 
nominantis alterum stans sub prima no- 
titia,' referendo et reiterando ipsum sub 
secunda notitia. 

., 50. Adieotivum poaitivnm. -- Decimus 
'secctus modus adiacentis est modus signifl- 
caudi per modum denominantis alterum sim- 



-v , — 43 — 

pliciter, sine excessu in termino; et hicrmo- 
dus consiituit nomen adiectivum positivum, 
ut albus, niger. Nomen evgo adiectivum 
posiiivum est, quod significai permodum 
adiaceniis alteri, vel denominantis alterum 
simpliciter, sine excessu in iermino,- 

51 . Adiectivum cdmparativum, Cr-^^^Deci' 
; mm septimus modus adiacentis: ^st modus 
;signiflcandi per modum denominantis alte- 

rum sub ratione comparaniis ipsum, se- 

cundum excessum citra terminum; et iste 

modus constituit nomen adiectivum compa" 

. raiivum, ut albior, nigrior. Nomen ergo 

adieciivum comparativum est, quod signi- 

l ficai per modum adiaceniis alteri, vel de- 

/ nominantis alterum, sub ratione compa' 

rantis cum excessu citra terminum. 

52. Adiectivum superlativum. — Decimus 
octavus modus adiacentis est modus signifl- 
candi per modum denominantis alterum sub 
ratione comparantis ipsum secundum exces- 
sum in termino; et hic modus conslituit lio- 
men adiectivum superlativum, ut albissi- 
mus, Nomen ergo adiectivum superlaiivum 
est, quod significat per modum denomi- 
nantis alterum sub ratione comparaniis 
ipsum, secundum excessum in iermino. 

53. Adiectivum ad aliquid. — Decimtcs 
nonus modus adiacentis est modus signifi-. 




' candi ? per • modum determinaritis alterum 
sub ratione>^/%r^wfo*s ipsum ad terminum; 

^.ejt hic modus rconstituit nomen adiectivum 

: od afogwiW;-: secupdum Logicum nuncupa- 
tuin,^)itpdter, filius, aequalis, similis, et 

, similia^quae relationem important in cour 
cretb. Nomen ergo adiectivum ad aliquid 
dictum est, quod significat per modum 
denominantis alterum sub ratione refe- 
rentis ipsum ad terminum{i). 

54. Adiectivum verbale. — Vigesimus 
modus adiacentis est modus signiflcandi per 
modum determinantis alterum sub ratione 
actus in habitum transmutati; et hic roo- 
dus constituit nomen adiectivum verbale, 
ut amabilis, amandus. Nomen ergo adie- 
ciivum verbale est, quod descendit a voce 
,Verbi, significans per modum denominan- 
tis alterum sub ratione actm transmutati 
in habitum(2). Et notandum, quod Nomen 
adiectivum participale, ut amans, et hu- 
iusmodi sub voce participii, eumdem modum 
signiflcandi activum habet;et ideo speciflce 
a nomine verbali discrepare non potest, et 
ideo sub divisione generali collocatur. 



(1) Vld. Lexicon ScoUbU Dlstinctiones v. Belatio. 

(2) Vid. ib. V. Verbum. 







' • •■ — S- «■ •:■ 









55. Adiectivum temporale. --• Fefl^esmws : ' 
jTTimt^ modus adiacentis est modus signi- "^ ^ 
ficandi per modum denominantis alterum * 
sub ratione temporis; et hic modus consti- 
tuit nome;n adiectivum temporale, ut diur^ 
nus, nocturnusy annuus. Nomen ergo adie- 
-ctivum temporale est, quod significat per • 
j modum denominantis alterum sub ratione > 
' temporis (1). Et quia quaedam huiusmcJdi 
;;nomina ab Adverbiis secundum vocem deri- .! 
i vantur, ut hodiernus, crastintcs, ideo adver- { 
: bialia nuncupantur. ' ' .] 

l 56. Adiectivum locale. — Vigesimus se- '• 
l cimdus modus adiacentis est modus signi- i 
l flcandi per modum denominantis alterum 
]>sub ratione loci; et hic modus constituit j 
' nomen adiectivum locale, ut vicinus^ prorJ^i 
pinquus, proximus. Nomen .ergo adiecti- * 
vum locale est, quod significat per modum 
dtenomifiantis alterum sub ratione loci(2).' 
57. Adiectivum numerale. — Vigesimus 
tertius modus adiacentis est modus signi- 
ficandi per- modum denominantis alterum 
sub ratione numeri; et hic modus consti- 
tuit nomen adiectivura numerale, ut unus, 
duo, binaritcs, ternaritcs. Nomen ergo ad- 



« 



(1) Vid. Lexicon Scotisl, Dislinction. v. Tempus. 

(2) Vid. ib. V. Locus. 




' iecHvwn .numerale est, quod siffnificat per 
modttm denomifidrUis alterum sub ratione 
numeri{i). 

•;j(:>-58^.A(liectiTOm ordinale. — Vigesimus 
qudrtus modus adiactndis est oiodus signi- 

■ fickodi-jper modum denominantis alterum 
sul} ratione ordinis; et liic modua constituit; 
nomen adieclivum ordinale, ut primus, se-. 
cundus, ler Aiu. Nomen ergo adiectivum or- ; 
dintt/e est, quod significat per modum deno--,, 
mitiantis alterum sub ratione ordinis (2). , 

Et sic patent modi sigaiflcandi commu^ 
nts per se stantis, et adiacentis, qui sunt, ', 
et quot sunt. Si autem sunt alii raodi signi- ■_ 
flcandi per modum conimKms per se slan- 
tis et adiacentis ab his diversi, qui tamon 
sint magis iisitati, sunt hi primitus recitati. ' 

Caput XIII. 

De modis ^cialissimis, qui coniinentur 
sub modo appropriati. 

DiTisio appropriati in 4 modos. — Con- 
sequenter sub modo appropriati, qui ex 
opposito dividebatur contra modum signifl- 

(t) Vid. Lfxic. Seot. Disllnct. v. Nunerut. 
(!) VW. ib. V. Oido. 



K. 



■'vft?fvt,; 



— .-47 — ■. .- . ■■ 

• , • 

candi communem, ad modos specialissimos 
descendamus. 

59. Nomen proprium. — Quorum primt^s 
est modus propriae denominationis, sum- 
ptus a proprietate individtiationis absolute; 
et hic modus constituit nomen proprium in- 
dividui, et absolute impositum^, ui SocrateSy 
Plato. Nomen ergo proprie proprium est, 

. quod sigfiificat rem sub proprietatibusin- 
dividuationis absolute (1). • ; 

60. Praenomen. — Secundtcs modus ap- 
propriati est modus signiflcandi per mo- 
dum praenominationiSi sumptus a proprie- 

! tate differentiae, quae est facere differre; 
et hic modus constituit nomen proprium 
praenonien, xxiMarcus, Tullius. Nomen ergo 
proprium praenomen est, quod impositum 
est rei individuae sub ratione, differentiae. 

61. Cognqmen. -^ Tertius modus ap- 
propriati est modus significandi per mo- 
dum cognominiSy vel cognationis, sumptus 
a proprietate parentaliy (\\x^e est unum no- 
men phiribus commune; et liic modus con- 
stituit nomen proprium cognomen,ui omnes 
de parentela Romuli dicuntur Romuli; et 
dicitur cognomen, quia pluribus cognatis 



{\) Vid. Lexicon Scotist. Di.^lincl. v. IndividuatiO' 
Individmm, 




est nomen comrnune. Nomen evgo proprium 
cognomen, esl, quod imposiium est rei in- 

■ dividuae mblproprietate parentali. 

: Uf < ;02.GAgiiomen. —■ Qt^Wws modus ap- 
propridti. est modus .signiflcandi per mo- 

;dum, -aflrnommes, .^umptus a proprietate 
eveniMs;ei hic modus constituit nomep pro-: 
priuqa agnomen, ut Scipio Africanus no- 
minatus est, quia ex eventu devicit Africam. 
Nomen ergo proprium agnomen est, quod ^ 
impositum est rei individuae sub pro-' 
prietate eventus. 

63. Patet ^rgo, qui, et quot sunt modi . 
signiflcandi Nominis esseniiales, generalis- j 
simi, specialissimi, et subalterni; et quae, \ 
et quot sunt species Nominis por eosdem mo- ; 
dos constitutae. \ 

64. Praedictarum divisionum epilogus. — 
Et notandum, quod sicut modus generalis- 
simus Nominis, qui est modus entis, dividi- 
tur in modos speciales, descendendo ad mo- 
dos specialissimos, sic Nomen simpliciter 
sumptum in sua prima divisione dividitur 
in nomen commune et nomen proprium. 
Nomen vero commune vel appellativum di- 
viditur in adiectivum et substaniivum. No- 
men substantivum dividitur in nomen sub- 
stantivum generale, et in nomen speciale, 
patronymicum, collectivum, et diminuti- 




.^ AQ -1-^ •■■*.. ' i ■■'■■ '• 

.'•■\". ...'. • . . -^ ■ 

vuni. Nomen adiectivum dividitur in adie- 
ctivum denominativumy generaley speciale, 
collectivum, possessivum, diminutivum, di- 
visivum, g.entile, patrium, interrogativum, 
responsivum, infinitum^ negativum, de- 
monstrativum, relativum, positivum, com- 
parativum, superlativum;^:. ad \ aliquid . di- 
ctum, temporale, verbalCi Iqcale/numerdle, 
ordinale. Item jw-oprtumi divldituiVirino- 
men proprie proprium,^praenomenyco- 
gnomen et agnom^n. « >' ui ' - 

65. Et est sciendum, quod praeter no- 
mina, de quorum modis significandi deter- 
minatum est, sunt et alia plura nomina usi- 
tata, quae differentiam specialem non habent 
secundum modos signiflcandi, discrepantes 
magis secundum diversitatem vocis, quam 
signiflcati. Ideo sub specialibus modis signi- 
ficandi non cadunt; sed comprehienduntur 
sub modis significandi snpradictis, sicut uni- 
vocum (1), analogum{2), aequivocum (3), 
synonymum, absolutum, fictum, et his si- 
milia, quorum quaedam sunt sub nominibus < 
substantivis, quaedam vero sub nominibus ] 
adiectivis comprehenduntur. f 






i. 



(1) Vid. Lexicon Scotist. Distinclion. y. Univocatio. 
(2)'Vid. Ib. V. Analogia. . . "'^ 

(3) Vid. ib. V. Aequivocatio. 

4 _ 




.^1,". ., Caput XIV. ■ 

I ■\.l\.-I)6Modis aCCidenlalibus Nominis 
in commuiii, 

66. Modi nominis accideDtales aei. — De- 
' terminalo de inodis siffnincandi essentialibus 
Nominis, consequenter de modis signiflcandi 
accidentalibus eius videamus. luxta quod .; 
est notandum, quod qualitas, quam assignat 
Donatus pro accidente Nominis, dividena eam , 
in quatitaiem propriam et appellativam, : 
nominat duos modos esseniiales Nominis j 
subalternos, scilicet modum communis, et | 
appropriali, ul palet ex praedictis; quae \ 
dicuntur accidere Nomini, quia sunt prae- \ 
ter intelleclunt essentialem Nominis simpli- 
citer et absolute sumpli. 

■ Item comparatio, quam Donatus divi- 
: dit in tres gradus, nominat tres modos si- 
■i gniflcandi constituentes posilivum, compa- 
rativum, et superlativum, de quibus dictum 
est. Et quia sub liis Iribus modis' signiH- 
candi flt comparatio rerum, ideo gradus 
co^mparativus nominatur. Et dicitur compa- 
rationem accidere Nomini, quia hi tres modi 
sunt exlra intellectum Nominis abeolute 
sumpli. Et sic universaliter omnis modus 









*• rr. 



. ■ ■ '> '^. -:^--i'^\u ■•■'>*■*■ ... ."■' ' ■■ ■^•''i^v»;y'i.->*iv;^;u'^/^ 

significandi partiSy qui non' est modus essen- 
tialis generalissimus, potest dici accidens' 
Nominis absolute. Et licet sit modus acci- 
dentalis partis simpliciter sumptae» poterit 
tamen esse essentialis secundum aliquam 
eius speciem. 

Dicamus ergo de modis pure acdden- 

talibus Nominis, et sunt sex secundum Gram- 

maticos, scilicet: Species, Genm, Numerus, 

Figura, Persona, et Casm (1). De his ergo 

.dicamus, et primo de specie. 



Caput XV. 
De specie accidentali Nominis. 



I 



' 

/ 



67. Praenotandum. -^ luxta dicta,no-\ ? 



tandum est, quod species, secundum qiiod 
est modus significandi accidentalis Nominis,^ 
non attenditur ex parte vocis, ut quidam 
dicunt, ita quod illud nomen sit primitivae 
speciei, cuius vox est primo ad significan* 
dum imposita; et illud derivativae speciei, 
cuius vox est secundario imposita, a voce 
primitiva descendens, ut albus descendit ab 
albedine; quia iam modus significandi acti- 
vus a voce traheretur, et non a proprietate 



(I) De quibus agilur usque ad cap. XX. 



t 



9^i' 



f - 



^:52--^ 



—• -.^ 



l 
\ 



rei; quod est contra posita (1). SiceQduin est 
ergOy ^qaoi^spedes suinitur a proprietate 
r^;^quae;e8t.modus existendi primarie, vel 
secuQdarie^.Et :yoco modum sigiiiflcaDdi prt- 
mane^-bmodum^existeadi dbsolute; et mo- 
dum/signiflcandi secundarie, modum exi- 
steDdi comparafe. . 

*« '\ 68. .Spedes nomims. — Species ergo est 
modus sigr^candi acddentaUs Nominis,' 
mediante quo modum significandi pri-\ 
marium vel secundarium significaL Et ; 
dividitur in speciem primitivam et deriva- 
tivam. Species primitiva est modus sigm- 
ficandi rem sub esse primario, vel ut est 
essentia prima. Species derivativa est mo- , 
dus significandi rem sub esse secundario, ^^ 
vel ut essentia secundaria. Unde mons pri- \ 
mitivae speciei est, quia significat rem sub 
essentia primaria, quae est essentia abso- 
luta; sed montanus derivativae speciei est, 
quia signiflcat rem sub esse secundario, quae 
est essentia comparata. Nam montanus non 
signiflcat inontem absolute, sed in compa- 
ratione ad babitatorem montis. Et sic in 
aliiSyiquae sunt primitivae, aut derivativae 
speciei. . 



(4 } Num. 6. 




-* V --.*. 



■■■■'-■ "-■•^«fyjr^-w '- 
Caput XVI. .. ■.rti'»fe*i&;^' 

De genere accidentaliNominis. 

69. Genus nominig. — Dicto de specie, 
dicendum est de genere. luzta quod notan- 
dum est, quod ia rebus inveniuntur duae pro- 

■ prietates generales, scilicet proprietas agen- 
tis, et proprietas paiientis, quae licet in 
oranibus rebus ez materia el forma compo- 
sitis invenianlur, tamen in rebus. separatis 
tnagis prorapte et distincte videntur inesse; 
quorum unum est determinate generans, et ' ■ 

. alterum deterrainate patiens; aliis autem , 
.' rebus insunt sub quadam indifferentia, et 
iivdistincte, sive indeterminate. Et hoc anti- ,- 
qui attendentes, deflnierunt Genus, dicentes: ■ 
Genus est discreiio sexus, lioc est, Oentts • 
est modus significandi nominis, sumptus 
a proprietate aCtiva, vel passiva, qtiae in \ 
rebus separatis magis prompte et deter- \ 
minate invenitur. Ab huiusmodi enim pro- ^ 
prietatibus trahitur genus in nominihus, { 
ut dictuni est. Unde genus simpliciter est . ; 
modus signiiicandi activus, quo mediante, 
nomen proprietatem agentis, vel patientis, 
vel utrumque signiflcat. Et secuDdum di- 
versitatem harum proprietatum diversiflca- / 

■ ■■■■^^■- 



tur genus in Nomine, per Masculinum, Foe- 
mininumf Neuirum,.Cqmmune, etc. 
> ;>. 70. Masculinum, Foemininum, Gommune. — 
gemSrmascuUnum esi modus significandi 
rem,sub proprietate agentis, ut vir, lapis. 
— :,Getms.foemininum est modus signifl- 
candi rem sub proprietate patientis, utjp^- 
tra, mulier. — Genus commune est modus 
signiflcandi rem sub utraque proprietate de- 
ierminate, ut homo, virgo, Aliter dicitur, 
et melius, quod, genus commune est, quod' 
nec difftert a masculino, nec a foeminino. — , . 
Geinus neutrum est modus significandi rem 
t ' sub proprietate neutra, quae est indeter-' 
minaia, et indifferenier ad uirumque, ut; 
animal, lign/um. \ 

71. Alia explicatio. — Quidam tamen di- ' 
cunt, quod, neutrum genus sit modus signi- 
\ flcandi rem sub privatione utriusque pro- 
prietatis. Quo . posito, vel genus neutrum 
l non erit .modus signiflcandi, sed flgmentum; 
' ^ vel a privatione accipietur, quae nullius est 
! causa; quae ambo sunt inconvenientia ; nisi 
; . ,tunc intelligatur, quaedam nomina esse sub 
i privationeiutriusque proprietatis imposita, 
; .ut.sicjpsa esset neutrius generis; et hoc est 
.bene possibile, sicut aliqua sunt verba, quae 
possunti^Jmponi ad signiflcandum privatio- 
nem generis,»per8onae, vel alterius acciden- 










tis, quam generis, quod tamen imponitur no- 

roen ad signiflcandum sub proprietate omnis 

itgeneris. Et sic posset esse omnis generis. 

Hoc tantum convenit adiectivis, quae genus 

[ non habent ex proprietate suae rei subiectae, 

' sed ex proprietate rei substantivi nominis. 

72. Adiectivum omnis generis. — Unde 

. dicitur adiectivum esse omnis generis, quia 

f potest attribui substantivo masculini generis, 

l foeminini, vel neutrius, ut felix. 

l . 73. Genus Epicoenum. — Item illud no- 

j men dicitur epicoeni generis, quod habet 

f masculinum et foemininum genus sub uno 

I arliculo designatum, ut hic passer, et haec 

^ aquila. 

j 74. Dubium. genus. — Item illud nomen 
dicitur dubii generis, quod nuUa causa co- 
gente Poetae sub utroque genere protule- 
runt, quandoqiie sub masculino, quandoqUe 
sub foeminino, ut hic, vel haec dies, hic 
vel haec cortex. 

Caput XVII. 

« 
De numero accidentali Nominis. 

75. Numerus essentiarum. — Habito de 
genere, consequenter dicendum est de nt*- 
mero. luxta quod notandum, quod nume^ 



y 



» -vi^f^t^mc^'' ^^ • '■ 



■ -•;^'5bJ— 



1 
t 



rus in rebus extra(animam, secundum Boe- 
thium, est multitudo ex unitatibtcs aggre- 
giatafytetjproficsa^Sed duplex est unitas: 
qndieddim-esUindivisa rei entitas,di qua ens 
dicitur^iWnMtw> id', esi;' indivisum. Ab ista 
unitatej.multotiesiterata profunditur multi' 
tudo, quae est:; unum de transcendentibus, 
ut ens, et unum. Et quia cum ente conver-' 
titur huiusmodi multitudo, vocatur numerus 
essentiarum, et secundum istum numerum 
essentiarum, species rerum numerantur (1). 
. 76. Numerus materialis. — Alia est uni- 
tas, quae est rei indivisa continuitas, a 
qua continuum dicitur unum, id est, m- 
divisum; et ab ista unitate multoties reite- 
rata profunditur multitudo, quae numerus 
materialis vocatur, id est individuorum se- 
cundum differentiam materialem differen- 
tium. Iste etiam numerus dicilur accidenta- 
lis, quia per hunc numerum numerantur in- 
dividua, quae per accidens tantum differunt. 
77. Definitio numeri, — Est sciendum, 
quod in utroque numero duae proprietates 
inveniuntur, scilicet : proprietas indivisibili- 
tatis, quae est in re ratione unitatis; et 
proprietas divisibilitatis, quae est in re ra- 



(I) Vld. Lexicon ScoUst. Dislinction. Nnmems 
Unitas. 



< 







' 1 ..->.• 



tione multitudinis, quae ab unitatis replica- 
tione profunditur; et ex his proprietatibus • 
iam dictis sumitur numerus in nomine, qui 
est modus accidentalissignificandi.nominis. 
Numerus ergo est- modus significandi ac- 
, ddenialiter nominiSy mediante quo nomen 
proprietatem indivisibilitatis, quae est pro- 
prietas unitcs, vel proprietaiem divisibili' 
taiiSy quae est proprieias muliiiudiniSy si- 
gnificaU 

78. Numerus singularis — pluralis. — Et 
dividitur in singularem et pluralem. Nu- 
merus singularis est modus significandi 
rem sub proprietaie indivisi, quae esi pro- 
prietas uniusy ut animal, homo. — Numerus 
pluralis est modus significandi rem sub 
proprietaie divisi, qttae est proprietas [ 
multitudinis, ut homines, animalia etc. ^ 

Caput XVIII. ' 

De figura accidentali seu grammaiicali 

Nominis. 

79. Figura, unde sumatur. — Dicto de 
numerOf dicendum est de figura. luxta 
quod notandum est, quod figura, prout 
est modus signiflcandi Nominis, non accipi- 
tur a proprietate vocis, ut quidam dicunt, 

■- ■■/ 









ita quod illudnomen sit simplicis flgurae, 
cuius voxj est simplex, ut doctus; et illud 
compositae flgurae, cuius vox est compo- 
Bi\2iyiMX, Andoctus ; illud vero decompositae, 
cuius/vox est.decbmposita, wX inexpugna' 
WKs; quia hoc;posito, modi signiflcandi tra- 
herentup a voce, et non a rei proprietate, 
quod est contra dicta (1). Sed dicendum est, 
quod /Sgrt^ra sumitur a proprietate rei. 

• 80. Tres rerum proprietates. — luxta ' 
quod notandum, quod in rebus inveniuntur ' 
tres proprietates communes, scilicet: pro- 
prietas simplicis, proprietas compositi, et 
proprietas decompositi. — Et voco proprie- 
tatem decompositi proprietatem collectionis \ 
ex pluribus, quam duobus. Ab his tribus ''■ 
proprietatibus rerum sumitur figwa, quae 
est modus signiflcandi nominis. 

81. Compositio logica — grammaticalis. — 
Ab his etiam . proprietatibus imponit Logi- 
cus tres voces ad signiflcandum, scilicet: 
Terminum, Proposittonem et Syllogismum; 
licet aliter sumatur simplicitas, composi- 
tio, ei decompositio in nomine figurae sim- 
pliciSj.compositae et decompositae, quam 
in termino, propositione, et syllogismo (2). 



(1) N. 6. 

(2) Vid. Lexicon ScotisU Distincl. verb. relata. 







—.•:59 ■—■.••.■ , • '. -• .^ 

^- . . • >; 



Jn propositione enim et syllogismo sumitur 

compositio secundum distantiam circal di- 

versa significata diversarum vocum ca- 

dens. Sed in nomine compositae flgurae su- 

mitur compositio secundum distantiam vo- 

cum circa idem significatum eiusdem di- 

ciionis cadens. Similiter in termino sumitur 

simplicitas prout opponitur compositioni, se- 

cundum distantiam circa diver^a signifi- 

cata diversarum rfic^ionwm cadens; sed 

[ in definitione simplicis flgurjae sumitur sim- 

■ plicitas prout opponitur compositioni, quae 

; est secundum distantiam circa idem signi- 

} ficatum eiusdem dictionis cadens. 

i 82. Figura. — Figura ergo est modus 

I signficandi accidentalis Nominis, mediante 

' quo, nomen proprietatem ^implicis, com- 

positi, vel decompositi significat. Et secun- 

dum hanc triplicem proprietatem rei, varia- 

tur .flgura per triplicem differentiam, quae 

est flgura simplex, composita, et decom' 

posita. 

83. Figura simplex — composita — docom- 
posita. — Figura simplex est modus signifi- 
candi rem sub proprietate simplicis, ut rff- 
ves, pauper. — Figura composita est modtcs 
significandi sub proprieiaie compositi, ut 
praedives, praeclarus. -^ Decomposita est 
modm significandi sub proprietate decom-. 



■t 

r 












positi, id estysub proprietate collectionis, 
ut ineaypugnabilis. 

-. I ^84v.^Earum differentia, — Et hoc est, 
quod solet : dici, quod illa dictio est smpK- 
ds /Sf^wrae,: quaie hest imposita a simplici 
<-cbnceptu»ad'Signiflcandum; et illaest com- 
positae figurae, quae est imposita ad signi- 
flcandum a conceptu composito; illa autem 
esf figurae decompositae, quae est impo- 
sita a pluribus conceptibus ad signiflcandum, 
quam ex duobus aggregatis. Licet hoc ve- 
rum sit, tamen quia huiusmodi conceptus 
non sunt flcti, oportet correspondere ipsis 
proprietates in re; et hae proprietates sunt 
hae, quae dictae sunt, quas nomen, conce- 
ptibus memoratis mediantibus, signiflcat, 

Capot XIX. 
De casu grammaticali Nominis. 

85. Gasus, — Consequenter de casu di- 
camus. luxta quod notandum, quod in re- 
bus inveniuntur quaedam proprietates com- 
munesy scilicet: proprietas prindpiif et 
proprietas termini. Item, inveniuntur quae- 
dam proprietates generales in rebus, scili- 
cet: proprietas, ut quod est aliquid in se, 
vel quod est alterum; et proprietas Quius est 




'» • •• . •• ► 

aliui ; et proprietas, ut cui est, et cui aliquid 

datur; et sic de consimilibusy quae reprae- 

sentatur per inflexionem huius nominis qiU)d, 

cuim, et cui etc; et a primis proprietati- 

bus oritur casus, qui est modus signiflcandi 

; Nominis. Sed a secundis proprietatibus su- 

^ peradditis primis oriuntur differentiae ca' 

' su5| vel casuum. — Casus igitur est modu>$ 

; significandi accidenialis Norninis, median^ 

] te quo, nomen proprietatem principii, vel 

termini consignificat. 

] 86. Gasus divisio. — Et secundum ha- 

l rum proprietatum diversitatem, cum aliis 

\ proprietatibus superaddi tis, casus in sex spe- 

j cies partitur, scilicet: in Nominativum, Oe- 

i nitivum, Dativum, Accusativum, Vocati- 

\vum, et Ablativum. r. 

87. 'Sominfitvfm. — Nominativus casus 

est modm significandi in ratione princi- 

pii, illa proprietate rei, ut quod est alte- 

rum, superaddita, ut dicendo Socrates 

currit, vel am^t. Iste nominativus Socra^ 

tes signiflcat in ratione principii, respectu 

huius actus amare sub proprietate, ut quod 

est alterum, id est, sub proprietate ut quod 

est aliquid in se, alterum actum verbi sibi 

adhaerentis principians active. Similiter 

dicendo, Socrates amatur, Socrates signi- 

ficat sub proprietate ut quod est aliquid in 




«'•••-* 






s^ aZferMm principians passive: utrobique 
enim/statf.subiiproprietate principii, respe- 
ctU''verbi5 dependentis, proprietate ut quod 
est aZterwm superaddita. 
^ iExhoc 'pateterror dicentium, Nomina- . 
tivum; essemoduin de quo est alterum enun- 
tiabile,^vel:m6dum ?n 5^0 est alterum, ut 
m sw6eecto; licet enim res Nominativi, re- 
spectu Verbi, possit substare proprietati, ut , 
de quo, vel proprietati, ui in quo, et sic 
de aliis; tamen vox Nominativi non signifi- : 
cat res sub proprietate, ui de quo, vel in [ 
quo; quia tunc Nominativus non esset ca- ; 
sus ab aliquo distinctus. Item, si constructio [ 
Nominativi cum Verbo fleret mediante pro- i 
positione, de quo, vel in quo, tunc propo- \ 
sitio deserviret Nominativo, quod est falsum. 
Nominativus ergo est modus signifi- 
candifUt quod est alterum; et hoc proba- 
tur ratione, et auctoritate. Ratione sic: ille 
modus est modus signiflcandi Nominativi, 
per quem Nominativus ab omnibus aliis di- 
stinguitur: sed per modum, ui quod est 
alterum, est distinctus ab aliis; ergo Nomi- 
nativus est modus signiflcandi, ut quod est 
alterum. — Probatur etiam aucioritate Petri 
Heliae, qui vult quod species, sive modi ca- 
suun), Bumantur/ penes inflexionem huius 
nominis quod, cuius, cui, etc. Si ergo Ge- 






nitivus est modus signiflcandi, ut cuitcs esi 
dlterum, Dativus est modus signiflcandi,it^^ 
cui esi alterum, vel cui acquiritur,' vel 
datur altet^m, Nominativus erit modus si- 
gnificandi, ut quod est alterum. Et dicitur 
iste modus signiflcandi Nominativus, quia 
sub isto modo nomi^ia rebus imponimus. 
Et huic modo proportionatur in verbo mo- 
-dus, ut ipsum est alterum, scilicet: princi- 
;piatum, et causatum a re Nominativi active, 
vel passive. 

88. Genitivus. — Genitivus est modm 
significandi rem in ratione principiif vel 

\ termini differenter, proprietate, ut cuius 

lest alterum, superaddita; ut dicendo: So- 

icratis interest; iste Genitivus Socratis si- 

/ gniflcat rem in ratione principii, respectu 

huius verbi interest, proprietate, w^ cuius 

est alterum, superaddita. Similiter dicendo: 

misereor Socratis, vel : filius Socratis est, 

iste Genitivus Socratis signiflcat rem in ra- 

tione termini, respectu huius verbi, mise^^eor, 

vel huius nominis, /?Zms, proprietate, w< cm- 

itis est alterum, superaddita. Dicitur Ge- 

nitivus, quasi primo a voce Nominativi gC', 

nittcs. Et huic modo proportionatur in verbo 

modus ut ipsum est alterius, 

89. Dativus. — Dativus msws est mo- 
dus significandi rem in ratione principii. 



■.»>*»• 



..'■•.>- '■,•••■-■ :;-^ . \.*; ' ;"T"'! Otc V ■*"■ 

vel termini' indifferenter, proprietdte ut 
• cui , ^lierum ditquiriinr superaddita ; ut di- 
cendo: Socrati accidit; in hac construclione, 
iste^iPativiiSjiSoorafo*, signiflcat per modum 
prihcipii^^superadicto sibi modo, ut cui al- 
\ temmiacquiHtur. ^imiliier dicendo, /iiwo 
Spcratiy^\e\<similis Socrati ; in hac con- 
structione iste Dativus, Socrati, signiflcat 
rem in ratione termini, proprietate, ut cui 
alterum acquiritur, vel datur, superaddita. ; 
Et dicitur iste modus signiflcandi Dativm, « 
quia est modus signiflcandi, ut cui alterum 
acquiritur, vel datur. Et huic modo pro- 
portionatur in verbo modus ut ipsum est, • 
quod alteri datur. \ 

90. Accusativus. — Accusativus casus, i 

» 

. secundum dictam inflexionem, est modus si- \ 
gnificandi rem in ratione termini, pro- 
prietate ut quem, superaddita, ut dicendo: 
amo .Deum, iste Accusativus, Deum, signifl- 
cat sub proprietate terminandi actum, et 
dependentiam buius verbi, amo, proprietate, 
ut quem, superaddita. Et dicitur Accusati- 
vus quasi terminus actus. Et huic modo pro- 
portionatur in verbo modus dependentis, sub 
modo ad alterum. Aliquando tamen Accu- 
sativus est modus signiflcandi rem, subra- 
tione principii simpliciter, id est, proprietate 
speciali non superaddita, scilicet quando 




y''':'-^'^^!!V^h^.. 






— 65 — 






actus construitur intrinsece cum* InflDitivo^ 
vel cum verbo impersonaliy> ut dicehdo: me 

.legere, me oporte^, ihicJsigniflcatAccusa^ 
tivus rem, sub ratione principii a nulla pro* 

* prietate speciali contracta» nec contrahibili, 
cui proportionatur modus verbi simpliciter. 
Et hic modus non videtur sibi accidere, nisi 
tunc ponatur quod actus sit modus signifl- 
candi aequivocus, ad signiflcandum sub ra- 
tione terminiy ut qicem; et ad modum sub 
ratiohe principii simpliciter. 

Et est sciendum, quod ratio termini, ut 
quem, aliquando sumitur simpliciter, id est, 

. non contracte, ut dicendo : lego librum ; ali- 
quando contracte, ut quando contrahitur per 
praepositionem Accusativo deservientem, ut 
dicendo : Vddo^ ad plateam, curro ad cam- 
pum; et sic modus sibi correspondens sim- 
pliciter est contrahendus. 

91. Vocativus. — Vocativtcs casus est 
modus significandi rem sub ratione ter- 
mini dependentis, actus exerciti, vel eooer- 
citati, nulla differentia dictarum proprie- 
tatum superaddita, ut dicendo : o. Henrice, \ 
iste Vocativus habet in se rem in ratione * 
terminiy tantum in ratione dependentis illius ( 
actus exerciti, vel exercitati. Unde notan- ! 
dum est, quod duplex est actiis, scilicet: si- yj 
gnatus, et exercitus. Actus signatufi est, |[ 

5 : 



« 







qui per v^rbum, vel •?. patticipium importa* 
tur, : ut > lego, \ legens. \ Actus exercitus est, 

*^qui;;per prolatipnem huius Adverbii, o, exer- 
citatur;^ quaBif.iin:> eius ,: modum signiflcandi 
padens,ifet};huius proprius terminus.est vo- 

riialiVus; xideoj iste ^naodus signlflcandi Voca- 
tiiru$ noniinatur, quia lest proprius terminus 
vocationis,*: seu actus i;omndi. Et huic modo 
signiflcandi Vocativi,> vel exercitati propor- 
tionatur in.Adverbio, o, modus signiflcandi ; 
per modum vocantis, ver exercitantis. 

92. Ablativus. — Ablaiivm casus est 
modus/significandi rem, in ratione . prin* 
Cipiif vel termini indifferenter, proprie- 
tote;utquo, superaddita; ut dicendo, wtor \ 
pane, iste ablativus signiflcat in ratiorie l 
termini proprietate, t^^ 91^0, superaddita; et ^ 
huic modo proportionatur modus dependen- 
tis^ub modo ut altero. Similiter dicendo 
a Socrate legitur, iste ablativus signiflcat 
in ratione principii, proprietate, ut quo, su- 
peraddita. Et dicitur iste modus Ablati- 
t>t«s, quia. est modus signiflcandi, ut a quo 
^liquid auferimus. : 

Et est sciendum,quod ratio termini, vel 
principii : ut quo, aliquando sumitur uon con- 
tracte, ut dicendo, wtor pane; aliquando 
contracte praepositionibus adiectis, ut dicen- 
do, a ^ Socrate legitur in Ecclesia, vel in 






M t 







..• -• •...;••■' .•'•-- '^" -^,. i/- -, -J.-v . ■'■>■' '■ '^ ■' ■■ ' f-*.' . 

domo^ et sic de aliis, et sic modus signifl^ 
candi sibi corre^pondens et pi^oportionabills \ 
est contrahendus(l). ' ^ .«, 

' ' 93. Epilogus. — Ex istis patet sufflcien- 
tia istorum sex casuum, per hunc modum: 
omnis casus aut est modus signiflcandi prinr 
cipii tantum, vel termini tantum, vel utrittS" 
que indifferenter. Si casus sit modus signi" 
ficandi in ratione principii tantum, modo ut 
• quod est alterum superaddito, sic est NOr 
\minativus casus. Si tantum in ratione ter- 



^ ' (I) Notandum aulem, quod « Ablativus, quando 
i conslruitur cum verbo adiectivo, conslruilur cum eo vel . 
in ralione prviKipii activi, vd in ralione acUonis et fieri, 
ut ligmm liabel esse calidnm calore vel igne, ibi iste 
ablativus cahre signiflcat, quod calor liabitus in ligno 
sit prinoipium calefaclionis in ligno. Cum vero dicitur: ' 
lignum habet esse calidnm calefacHone, consiruilur abla- 
tivus in ratione factionis et fieru — Sed quando ablati* 
vus construitur cum verbo substantivo, construitur cum 
eo in ralione principii formalis essendi, utcum dlcitur: 
lignum est calidnm calore». — Oxon. I. d. "IS. n. 9. 
At « polest ablatlvus conslrui in ratione formaUs 
principii proxifni vel remoti. Et ista mulliplicitas univer- 
saliter accidil, quando aliquod absiractum construitur in 
ablativo cum aliquo concreto denotante respectiim. Haec 
enim est vera : simile est simile similitudine, intelligendo 
ablalivum conslrui in ratione formae proxime denomi- 
nanlis. Et similiter liaec est vcra: simile estsimile quor 
litate, inlelligendo ablativum construi in ratione principii 
formalis remoti. — ib. IV. d. '13. q. 1. n. 21. 



•■ .^ 



■^*^ • 






mini, nulla speciali proprietate superaddita, 
sic esi Vocaiiims casus. Si autem sit mo« 
dus signiflcandi rem sub ratione utriusque 
indiflTerenter, vel hoc est modo superaddito 
ui cuttis, et sic est Oenitivus casus; vel 
modo ut cui, et sic est Dativm casus; vel 
modo ut quem, et sic est Accusativus ca- 
sus; vel modo a quo, et sic est Ablativus 
casus. Et est sciendum, quod sicut species 
et differentiae casuum attenduntur penes in* 
flexionem huiuis nominis quodyCuiuSy cui, etc.* 
sic modi in verbo, proportionabiliter casibus, . 
attenduntur penes inflexionem huius nominis 
alier, alterius, alteri, etc. 

1 

Caput XX. 

De persona et declinatione 
grammaticali. 

94. Persona. — Habito de casu, dicen- 
dum est de persona. luxta quod notandum 
est, quod in rebus rationabilibus reperitur 
quaedam proprietas casus, scilicet proprie- 
tas loquendi a quo trahitur persona (1), quae 



c < (1) In quo consiatat ratio formalis personae, pluri- 
bu8 expllcat Doclor Sublilis In Oxon. I. d. 23. n. 4 seqq. 
— d. 26. n. 52. — 111. d. 1. q. 4. n. 7 seqq. — Qnodlib. 



•t 




'•■:-^:. -r^^^^^^??.... 



• . _ 69 — r ' 

est accidens. Nominis. Esi ergo persona mo- 

dus significandi Nominis, mediante^^quo 

Nomen proprietatem loquendi . consignifi" 

caU Et secundum diversitatem loquendi, de ^ 

se, ad alium, vel {2e a/zo, variatur persona f.. 

per triplicem differentiam, scilicet : primam, J^ 

secundam et teriiam. ., . » 

Prima persona. — /Prtma /persona est 
modus significandirem sub sproprietate 
loquendi de se, ut de se. * »^ . 

Seounda. — Secunda persona est mo- 
dus significandi rem sub proprietate lo- 
! quendi ad alium, ut ad alium. 

Tertia. — Tertia persona est modus 
significandi rem sub proprietate loquendi 
. de alio, ut de alio. Et quia modus loquendi 
de se non est sine modo signiflcandi de se, 
ideo ipse modus dicitur persona, a per se 
sonando nominata. 

95. Declinatio. — Notandum, quod de- 
clinatio, quam Donatus sub casu compre- 
hendit, a proprietate casuum oritur. Decli- 



q. 4. n. 7. q. 9. n. 4, el alibi passim. Vid. Lexic. Scotist. 
y. Persona, ubi scile notat Doclor, deflnitionem personae 
a Boetio relalam : Persom est rcUiomlis naturae indivi- 
dm substantia, exponendam vel corrigendam esse per 
illam Ricliardi: Persona est intellectualis naturae incom- 
municabHis existentia. 




.1 



i 






*" . 



^yM.w^n^-'^' V^v 



j.3Fc ■..--.*--.;.•,-.,•♦ ♦^.■^,;.»i>y-^—»^Av: .■ 

natio ergo esimodus significandi rem no- 
minisy per qtcevi infleciiiur. Et variatur 
pep^diversas^casuuro proprietates, de quibus 
dictumrest(l)/Et qiiia ad istatn inflexionem 
proprietatuinn sequitur, in pluribus inflexio 
- vocum,udep quidam' dixerunt declinationem 
esse vocis in vocem infiexionem, 

Eius species. — Quod autem aliquod no- 
men sit primae, secundae, teriiae, quar- 
tae, vel quintae declinationis, vel conse- 
quentis, vel inconsequentis, haec ratio a 
parte vocis attenditur. 

Et sic patet qui, et quot sunt modi si- 
gniflcandi Nominis, tam esseniiales quam 
accidentales. 

■ 

Caput XXI. 

• > - • 

•• /t.' ..- ■'■• ■ ■ . 

De Modo significandi essentiali 
• - K.< generalissimo Pronominis. 

96. Pronomen. — Modus signiflcandi es- 
sentialis generalissimm Pronominis est mo- 
dus significandi p&t^ modum entis et in- 
determinatae apprehensionis. A qua vero 
proprietate modus signiflcandi per modum 
entis sumitur, prius dictum est, nam in hoc 



(1) Gap. praec. 












modo Pronomen a Nomine non distinguitur, 
ut dictum est (1). ' ^^rfjifMf-^jvlHil 

Modus vero indeterminatae appreheri' > 

sionis oritur a proprietate, seu modo essendi 

materiae primae. Materia enim prima in se, 

extra indeterminata est, respectu cuiuslibet 

formae naturalis, quae inest de se, ita quod ' 

nec indudil nec excludit formam, nec deter- 

minationem forraae(2). Ab ista ergo proprie- 

tale materiae primae, quae est proprietas fj^ 

de se indeterminata, determinabilis ' tamen C^^ 

per formam, sumitur modus /significandl 
: essentialis generalissimus Pronominis; non 
', quod Pronomen materiam primam signiflcet 
' tantum, sed ex modo essendi reperto in ma- 
/ teria p.rima, intellectus movetur ad considoi' ^ 
' randum aliquam essentiam sic' indeterniina^ ] 

tam, et ad imponendum sibi yocemfsub modQ>>J, 

significandi ' per modum > indeterminati/r Et : ; 

hunc modum generalissimum essentialem Pro^ »; 

nominis Grammatici expresserunt dicentesj " ^ * 

Pronomen significare substantiam' meram, ■ 

vel substantiam sine qualitate; dahtes in-^ < 

telligi per substantiam modum entis^ * qui • iri. ^ 

substantia principaliter reperilur, ut dictum . 



(1) Vid. supra n. 24. 

(2) Vld. Lexic. Scoiistic, Dlslincl. V. Materia pn- 
ma, etc. ' 



4 

m 



.»•*■■ 






■♦•«■», 

J 

- V 



<r 






,. . m^^-^ • ,. 

estjrperm^ram; vel sine qualitate, mpdum 
indeterminatae apprehensionis. 
^ v^4UAv97»<Obiectio.srr, Sed si obiiciatur sic: Mo- 
■ 'dus .'Signiflcandi. partis debet esse posilivus, 
: et non^priyatjvusjisicut pars est,quid posi- 
. tivum:i'Sed,jmodus indeterminatae appre-' 
&ew^/oms;.est|imodus:privativus; ergo non 
potest esse.modusisigniflcandi Pronominis. 
Solutio. — Dicendum, quod illud, quod 
est ita indeterminatum, quod excludat for- 
mam, et formae determinationem, est priva- 
tivum ; tamen illud, quod sic est Indetermina- 
tum, quod non excludit, liec includit formam, \ 
nec formae determinationem, non est' pri- : 
vativum; et sic se babet modus signiflcandi ^ 
Pronominis, qui est modus indeterminati de \ 
se, determinabilis tamen. Vel dicendum, quod ^ 
V per.modum istum privativum Grammatici 
; circumloquuntur modum signiflcandi posili- 
' vum,.qui est^^modus signifloandi oommunis 
' ^impliciter.iv •. . ; 

\ - 98. Difflcultas. ^ — Et si dicatur, quod 
, iste modus signiflcandi communis simpliciter 
]■ invenitur^an^^hoc.nomine ens; vel ergo ens 
l est Pronomen, f vel Pronomen non erit distin- 
l ctum a Nomine. 

; Solvitur. — Dicendum, quod licet hoc 
nomen^&ns habeat modum signiflcandi com- 
munem, respectu signiflcatorum specialium, 




«f. . 



• ■ —-73 — "•"■"• '•■ 

scilicet substantiae vel accidentis,^ hominis 

vel leonis; tamen eius signiflcatum non est 

commune respectu aliorum transcendentium, «^ 

quae sunt unum, resi^ei^aliquid, et respe- i^ 

ctu privationum, et negationum, ut nihil est £^ 

non ens; ergo non habet modum signiilcandi 

communis simpliciter; sed Pronomen babet 

modum signiflcandi commuais simpliciter, 
jrespectu omnium signiflcatorum specialium, 
: et transcendentium, privationum, et negatio- 

num, teste Prisciano (1), qui dicit, quod Pro- 

nomen ad omne suppositum pertinetj id 
• est, ad omne signiflcatum se extendit; ergo 
} instantia nuUa. ^ 

: ^ luxta quod est notandum, quod omnis 
/ pars orationis est ens secundum animam. — 

Item sciendum est, quod omnes privationes [ 7j 

et negationes in se sunt entia positiva in '; 

anima, ut dictum est prius (2). Dicendum est 

6rgo, quod licet modus indeterminati non sit 

positivus realiter, est tamen positivus in > 

anima ; et hoc sufflcit ad distinctionem par- 

tium orationis, quae sunt entia secundum 

animam. Pronomen ergo est pars oratio- 

nis significans per modum entis, et inde- 

terminatae apprehensionis. 



(1) Lib. 13. De Pronomme. 

(2) Num. 9. 



» » 



.J^ 



.7 









^^^^v^.s- 



•.V,. U~v it> »"-'•-«■.'>,> ■■ .• '* * 



ff 






. t».- 



I 

:•; ^itM^ v>i Capdt XXII. 

' ' ,De;im6(iis Vsigfvificandi . esseniialibus Pro* 
{..^■)iidminis,rtamisubaltkrnis, quam spe^ 
■\Un^cidlissirnis\'^M\\ i'».i>:.»i «o .•- 

.11 .99. — Subohoc aulem generalissimo 
modo signiflcandi Pronominis admodos.es- 
\ sentialeSy et subaltemos, et specialissimos 

^ descendamuSy qui*sunt modi relationis, eX 

i demonstrationis ; modus primitivi, et mo* 

1 dus derivativi ; modus subsiantialis vel st«6- 

fstantivi, eX modus adiectivu 
100. Demonstratio. — Pronomen demon- 
strativum. — Modus ergo signiflcaiidi, qui vo- 
catur demons<rafeo,sumitura proprietate rei, 
quae est proprietas certitudinis, et praesen- 
tiaCi seu notitiae primae intellectus ; et hunc 
moduni Donatus vocat qualitatem finitam; et 
hic modus 'constituit Pronomen demonstrati' 
vum.^ . Pronomen^ ergo demonstrativum sf- 
gnificat rem^^sub^ratione vel proprietate 
prdesentiae\seU' notitiae primae, Semper 
enim Pronomini sex demonstrationes corre- 
£ [ spondent praesentiae, sive sit ad sensum, sive 
ad intellectumj diflferenter tamen. Quia Pro- 
nomen demonstrativuni ad sensum boc, quod 
deroonstraty signiflcat, ut: ille currit Sefl 



■m - ^ '• *■* -^ ■ • • 



2 



V . »- 



* ''• W'.^-^ 



ProDomen demonsti^ativum od inteltecfurn 
hoc, quod demonstrat, non signiflcat) «ed ' 
aliud, ut si dicam de herba demonstrata iti ' 
manu mea: haec herba crescit in horto 
meo, hic unum demonstratur» et aliud si- 
gniflcatur. Et hunc modum demonstrandi 
habent propria nomina, ut si dicam demon- 
strato loanne: iste fuit loannes, hic unum 
demonstratur, et aliud in numero signiflca- 
tur. Et sic contingit dare di versos . modod 
certitudinis, et praesentiae; et secundum hoc ^ j 
erunt diversi modi demonstrationum; et ex ♦ 
' consequenti diversa Pronomina demonstra- . { 
tiva. Contingit enim rem esse praesentem et i 
■ certam, et mazime certam vel praesentem, ' 
'; et sic demonstratur per hoc Pronomeni ego ; f. 
vel non maxime esse certam»etpraesentemi>i 
et sic demonstratur. perVhoc^Pronpmerirft^^.rf 
et aliasimilia (1). /iM/ii :.. t:4ii^.4?:«; :;i;^j;;r i 



qui vocatur relaiio, sumitur a proprietate 
rei, quae est proprietas absentiae, et incerr 
titiulinisi^u notitiae secundae; undeTDo^ 



i 



'M 






V 



(I) Licet longe alia si( haec demonslratio grammcUi- 
calis a demonslralione scientifica, de qna late agimus 
in noslro Lexic. ScotisL DistincU v. Demonstratio etc., 
quae tamen inibl proponuntur plurimum conferunt ad 
huius naturam plenius internoscendam. 






2LJ 



e . 



101. Relativum. — Modus signiflcandi, { f 






. ,M j^. // =.>r* *^:'"W*:- ">■ •^■' ■ ' •■«o • 



natus appellat isturia modum gwafe'te<m Pro- 
nommis; : Jnflnitam ; eti hic modus . consti- 
tuit.iPronomen r«to^tt?wm, Pronomen ergo 
relativum:significat rem sub proprietate 
absentiae^.et incertitudinis, seu notitiae se- 
Cundae.' Semper. enim pronomen relativum, 
vi.irelationis,- repraesentat rem, ut est ab- 
sens, et.incerta,«sive: sit res praesens, ^ive 
absens,.quae refertur, ut dicendo liSocratos 
. currit, et ille disputat, hoc relativum ille 
refert/.hoc antecedens Socrates slans sub 
actu primo, ) seu sub notitia prima, reite- 
rando • ipsum sub actu secundo, sive sub 
notitiaisecunda; et sic notiflcat ipsum tam- 
quam incertum, et absens, faciens recorda- 
tionem de ipso sub actu secundo. Recorda- 
tio enim semper est praeteritorum et ab- 
sentium. Recordatio enim nihil aliud est, 
quam cognitio secunda, ut si aliquid sit 
primo cognitum, postea oblitum, et iterum 
ad mejnoriam reductum ; unde dicitur reta- 
tio, quasi ante latae rei recordatio (1). Et 
sicut contingit. dare diversos gradus absen- 
tiae, secundum hoc sunt diversi modi rela- 
tionis; et ex consequenti diversa pronomina 



-t» -AV 



(4) • Recordaiio estcognitio seu cogilatio actus ali- 
cuius praeteriti ipsius recordantis, et lioc inquantum prne- 
teritl ». — OxOfL IV. d. 45. q. 3. n. 5. — Cf. Lexk* etc. 



• ■» 
♦ 







77 ''L— • •• -^ 



r^to^tt^ai quia' ad diversitatem in causa^se- 
quitur diversitas in effectu. - ^ *• 

102. Primitivum — derivativum. — Modus 
significandi, qui est priinifivus, et deriva- 
iivus, sumitur ab eadem proprietate in Pro* 
nomine, a quo sumitur species primitiva, 
et derivativa in Nomine; sunt enim iidem 
modi signiflcandi hic, et ibi; nam primilio 
in Pronomine idem est quod species primi' 
Uva in Nomine ; et derivatio in Pronomine 
idem est quod species derivativa in Nomine. 
Sed babent se differenter» quia primitio et 
derivatio constituunt diversas species in Pro- 
nomine, scilicet Pronomen primitivum^ et 
derivaiivum; sed in Nomine, species pri- 
mitiva et derivativa modi signiflcandi ac- ^ 
cidentales Nominis nominantur. X3 

103. Substantivom. — Item modus adia- 
centis et per se stantis ab eisdem proprie- 
tatibus sumitur, a quibus sumebatur in No-' 
mine, scilicet modus per se stantis a proprie- 
tate essentiae distinctae; et modus adiacentis 
a proprietate inhaerentis alteri secundum 
esse (1). 

Et est sciendum, quod a Grammaticis 
ponuntur tria Pronomina substantiva, scili- 
cet, ego, tu, sui, quia huiusmodi usi sunt 



(<) Vid. n. 3<-32. 



ivl 



•o 



-"•i 












<■.■'•*" l". ' '.' '•■.*i»''>l" » ' -~ • ^ * ' '. 
' ■ , ' ■ ." 

PoStae virtiite denfionstrationis et relationis 
in sermone perfecto» sine adiunctione alterius 
substantivi ;/ aliis autem usi sunt adiective; 
ideo Grammatici omnia alia Pronomina ade^- 
c^a:posuerunt.i^; 1 !v<> 
;^v'.,i04;:Pofi8e8sivum — Gentile. — Sub modo 
signiflcandi, qui est modus derivativi, ad 
modos specialissimos descendamus. Continet . 
autem sub se duos modos. Primus est mo- 
dus signiflcandi per modum adiacentis alteri, 
sub ratione possidentis ipsum; et hic mo- 
dus constituit Pronomen derivativum posses- 
sivum. Pronomen. ergo derivaiivum pos- 
sessivum estf quod significat per modum 
adiacentis alteri per modum possideniis , 

• 

ipsum, ut meus, tuus, suus, etc. (1). — Se- • 
cundus modus derivativus est modus signifl- 
candi per modum adiacentis alteri, sub ra- 
tione ^en^/s, vel patriae; et hic modus con- ' 
stituit Pronomen derivativum gentile. Pro- . 
nomen ergo derivativum gentile est, quod 
significat permodum adiacentis alteri, sub 
. ratione gentis, vel patriae, ut nostras, ve- 
stras (2). 

. 105. Epilogus. — Sic ergo patet, quod 
modus signiflcandi generalissimus Pronomi- 



(1) Vid. n. 38. 

(2) Vid. n. 42. 




♦.*>•;*» 



• 1 . ■ • 



nis dividitur in modos specialissimos; et $u&- 
alternos, sic: Pronomen simplidter: sum-»' 
ptum prima sui divisione dividiturjin Pro- 
liomen demonsirativum, e.t relaiii)um,'pri~ 
mitivum, derivativum, 'substaHtivum,. et 
adiectivum. Item Pronomeri .adiectivum de- 
rivativum dividitur i in Pronomen derivdti' 
vum possessivum, et in derivativum gentile. 
Et haec de modis essentialibus Pronominis 
dicta sufflciant(l). ^:^ ; f^ -;. * V '^ .. 

Caput XXIII. 

De Modis significandi accidentalibus 

Pronominis. Y^ 

106. Accidentia Pronominis. — Dicto de ^^ 

modis essentialibus signiScandi, dicenduni {,? 

est de modis signiAcaiidi aiccidentalibus. 
luxta quod notandum est, quod Donatus as- 
signat Pronoraini sex accidentia, scilicet: 
Qualitatem, Oenus, Numerum, Figuram, 
Personam, et Casum. 

Notandum, quod qualitatem, quam Do- 
natus assignat pro accidente Pronominis, di- 



(1) Possel addi Pronomcn reciprocum, de quo Do- 
KSlor in Oxon. 1. d. 4. q. 4. n. 3: « Pronomen recipro- 
cum denolat, aclum lerminari ad idem supposUum, a 
quo procedil ilte actus». 




-'^•j 




?" vidit in qualitatem:/?nftom et infihiiam; 
et Yocat illos duos modos signiflcandi essen- 
tiales speciales Pronominis, scilicet demofh 
'siraiionem, et relationem, de quibus di^ 
ctum est (1) ; ita quod per qualitatem finitam 

^ dat intelligere demonstrationem, quae rem 
ilnitam et certam signiAcat et repraesentat, 
scilicet sub accidentibus realibus, quae oculis 
conspici possunt. Per qmlitatem vero infi- 
nitam dat intelligere relationem, quae rem 
incertam et infinitam repraesentat, scilicet 
sub notitia secunda per recordationem, quae 
est incerta respectu notitiae primae» ut di- 
ctum est (2). De Oenere autem, et Numero, 
Persona, Figura, et Casu in Pronomine 
idem intelligatur, quod de ipsis dictum est 

l de Nomine; nam ista accidentia eadem sunt 

V- hic, et ibi, et ab iisdem proprietatibus su- 

|,;:munturw(3).-' :. ' 

t . . . , ' 

,.«i,t >.j r-«. ■.. ».^ ,('■'*' : ■ . 

. > Caput XXIV, 



■V. 



-. s V . .-» i 



• 1 
1 



De significatione propria Pronominis, 

•, •.'..» r • . '. • V >-■ 

[ 107. Primaopinio. — Habito de modis 

signiilcandi Pronominis, consequenter de eius 



(4) Nn.:400-40l. 

(8).lb.v . 

(3) Vid. c. XVI seqq. 




significatioTie' videamuB. Qiiidam dicunt, 

quod Pronoineo rlp se et absolute niliil 

gnificat, sed tantum habet babilitatem .» 

signiAcandum, et talis habilitaa reducitur ad ^' 

actum per demonstrationem, et relationem; 

quod persuadent per Priscianum, qui dicit, 

Pronomen sine demonstratione et rela- 

tione cassum ess£ et vanum. 

tleiioitur. — Ista opinio est erronea et 

(klsa; quia modus signiflcandi supponit si- 
' gDiflcatum, sicut proprietas rei praesupponit 
, ipsam rem : sed Pronomen habel modum signi- 
( flcandi; ergo necessario habet significatum. 
< Ad auctoritatem, quam adducunt, di- 
j cendum, quod Pronomen sine demonstra- 
'< tione et reJatione non est cassum et vanum, 
.<■■ quia, ut dicitur //. Phys. text. 62. lllud est 

cassum et vanum, quod est ordinatum in 

aliquem finem, ei illum non attingit{i): sed 

Pronomen simpliciter ordinatum est ad signi; 

flcandumessentiam indeterminatam submodo 

indeterminati, el ullerius ad constructionem, 

et hunc finem sine demonslratione aut rela- 

«one potestattingere; ergo non est frustra. 

— Notanduin ergo est, quod aliquid duplici- 

ter dicitur cassum et vanum: imo modo, 

quod nibil Bigniflcat;'alio modo, quia nihil 



« * 









(I) Vld. EiposU. Oocloris ad iiunc lexl. Philos. 






•^ ^ ■■•:..;- \ : ■■^■■^ — .82..—.. 
■ • ^ • '•• ■ «'.'.. , . .'. 

determinaie sigriiflcat. Pronomen signiflcat 
aliquid, licet non aliquid determinate; et sic 
attingit flnem^ et sic non est frustra. 
•,-'.., 108. Secunda opinio, — Alii dicunt, quod 
Pronomen. signiflcat.,conceptum entis deter- 
minatum» applicabilein unicuique enti, tam 
in anima» quam extra animam» sicut inten- 
tiones secundae, ut Oenus^ Species, Subie- 
ctum, Praedicatum, et quae signiflcant con- 
ceptum determinatum applicabilem cuicum- 
que enti; quorum motivum est, quia si Pro- 
nomen signiflcaret . aliquid indeterminatum, 
tunc eius signiflcatum non esset intelligibile. 

Reiicitur, — Ista opinio similiter non . 
valet, est enim erronea; quia si Pronomen; 
signiflcaret conceptum entis, nunquam prae- ' 
dicatum reale posset veriflcari de Pronomine, 
et sic haec esset falsa: Ego sum homo, quia 
praedicatum de eo veriflcatur, quod per 
^ubiectum intelligitur et signiflcatur; unde 
sicut haec est falsa : Conceptus hominis est 
animal, sic haec erit falsa: Ego sum ani- 
mal, quod est inconveniens. 

109. Modus intelligendi materiam. — Ad 
aliud, quod adductum fuit ad con^flrmationem 
dicti sui, quod si Pronomen signiflcaret ali- 
quid indeterminatum,' eius signiflcatum non 
posset intelligi; dicendum quod, sicut vide- 
mus in re, quod totum compositum intelligi- 







tur per formamy et postea per analogiam^ ad 
formam cognoscitur materia, quae est in-pb^ - 
tenlia ad formam, ut dicitur /. Physicori 
text. 69, et deinceps (1); sic intellectus potest 
prius aliquam essentiam intelligere indeter- 
minatam, et postea considerare et respicere 
essentiam aliam in respectu ad illam, vel 
aliam indeterminatam, tamen per aliquod 
determinabile; et illud est signiAcatum Pro* 
nominis, scilicet essentiam de se indetermu 



(1) In cuius textiis exposilione ail Doclor: « Materia 

prinia non polest cognosci pcr speciem p^opriam, eo 

] quod non potesl movere intelleclum, cum sit ens in po- 

) tenlia ». — Quo autem sensu lioc sit accipiendum, ex* 

i pHcat in Oxon. 11. d. 12. q. 1. « Philosophus loquitur, 

f ibi de matcria ut est subiectum non soium in genera- . 

/ tione, sed ctiam in alteratione, et ut babet ordineni ad , ' 

transmutationem. Sic nec subieclum' moius, 'necmuta^ 

tionis est scibile per se, nec scilur per se, sed in com- 

paratione ad aliud. Sed non sequitur, quod non sit alio 

modo scibile per se et secundum se; sicut ignis, ut trans- 

mutatur localiter, non potest cognosci nisl per compara- 

tionem ad locum; potest tamen cognosci alio modo, et 

perrectiorl, quam per comparationem ad locum. Intentio 

autem Philosophi est ibi, quod, quanlumcumque materia 

vel subieclum cognoscatur et sit cognoscibile in se et 

per se, est tamen cognoscibile in comparatione ad for- 

mam > (n. 19). *« Dico igilur, quod materia, secundum 

se in sua essentia, est cognoscibilis, sed non a nobis » 

(n. 20). Ubi hnec clare evincit. — Cf. Lexic. Scotist, 

ECbta, Materia non cognoscitur, etc. ^ 

■ 

• . ■ • . ■' ji^" 

' 1. *».»J»--''f'?*!'' ' 



•»■■" 



nalam; determinabilem tamen. Et sic patet, 
quod;Pronomen<significatesaen(iam, licet in- 
deterniinatam; significatum enim Pronomi- 
nis: non solum se extendit ad signiflcata 
.specialia, sed eliamlad signiflcata transcen- 
dentia privationumiet negationum, ut patet 
ex dictis. Quod eiiim Pronomen signiflcatin 
generali, illud rerert et demonstrat in spe- 
ciali: 8ed Pronomen in speciali demonstrare' 
et referre potest quod est ens, sive sit in ' 
anima, sive extra animam; sive flctum, sive . 
verumj sive ens in actu, aive ens in poten-i 
tia; et sic in uno sunt duo contraria, scili- ? 
cet ens, et non ens; taraen non ens refert , 
et demonstrat prout est aliquod ens secun- 1 
dum animam; quia contradictQria exira\ 
animam sunt contraria secundum ani- • 
mam, ut palet IV. Metaph. text. 9 (1). 

, Capdt XXV. 

De Modo significandi essentiali 
generalissimo Verbi(2]. 

110. Hodus Bignificandi generaliasimiu 
Verbi^ — Modus signillcandi generalissimus 



(<} Vid. EiposiL Doclbris. 

(S) Cr. Dactoram Oxon. I. d. 32. q. 2. n. 6; III. 
d. 38, n. 3. — Vid. Lexic. SMliat. Dislinci. v. ferbum. 



• v,- •% .,. . 



essentialis Verbi est modus sigHiflcandi rem 
per modumi esse, et eZeston^ , a^substantia. 
Ad cuius intellectum est notandum, quod li- 
cet uterque modus, scilicet esse ei distan-' 
tis, sit forma Yerbi absolute sumpti, tamen 
comparando Verbum ad Participium, mo- 
dus esse habet rationem materiae, respectu 
Verbi, quia facit Verbum cum Participio 
convenire ; sed facere convenire est proprie- 
tas materiae (1); modus autem distantis ha- 
bet rationem formae, quia facit Verbum 
ab omnibus aliis distare et diiferre. Et quia 
alia est ratio materiae, et alia ratio formae, 

• ideo cpmponendo unum cum altero, ex utro- 
que resultat unus modus, per naturam com- 

: positionis. 

111. Significatio per modum aotionis — . 
per modmn habitus, — Notandum est, quod . 
modus signiflcandi activus per modum esse , 
oritur a proprietate rei, quae est proprie* 
tas ipsius esse, scilicet proprietas fliuDuseX 
swcessionis, quae opponitur proprietati en- 
tis, quae est proprietas habittts et perma' 
nentis, ut prius dictum est (2). 

112. Obioctio. — Et si dicas: esse cuius- 
libet rei verbaliter signiflcatur: non iamen 






tJ 



r«iv 



'.■ 



(4) Vid. Lexic. Scotist. Distinct. v. Materia. 
(2) Num. 24. 






^■_:;r-86,'— 



w. 



omne ens babet esse successivum ; nam esse 
Dei et Intelligentiarum non est in fluxu et 

. succe^ionei et tamen dicimus : Deus est, et: 
InteUigentia est Item generatio et corruptio, 
et illuminatioadris, non babent esse in suc- 
cessione ;i et tamen esse.illorum verbaliter si- 

' gniflcatur, ut dicendo; fl^^nerafe^o, ei corru- 
ptio, et illuminatio a&ris sunt, sivefuerunt 
Solvitur. — Dicendum, quod licet esse 
Dei et Intelligentiarum non sit successivum 
successione temporis, est tamen successivum 
successione aetemitatis (1); et licet aeterni- 
tas sit iota simul et perfecta possessio (2), 

(\) ff Ad cuius ifitcllectum sciendum est, quod verba 
culuscumque temporis dicuntur de Deo vere.^ Sed, quid 
. slgniflcnnt isla verba diversorum temporum, cum dlcun- 
tur de DeoT Respondeo: magis proprie possunt dici 
consignlflcare nunc aetemitatis, quam differentias tem' 
poris; non tamen illud nunc absolute, quia non esset 
varialio tunc diversorum modorum signiflcandi lemporis, 
sed inquantum coeiistit partibus lemporis, ut cum dicl- 
tur: Deus genuit, consigniflcatur nunc aeternitatis, utsic 
sit sensus: Deus liabet actum generalionis in nuncaeter- 
nitatis, inquantum illud nunc coeiistebat praeterilo. Deus 
generat, hoc est, habet actum in nunc aetemitatis, in« 
quantum nunc aelernitatis coexlslit praesenti. Ei ex boc 
. patet, quod cum illud nunc vere coezistat cuilibet difflB- 
rentlae temporis, vere dicimus de Deo diflbrentias omnlum 
temporum ». — Oxon, 1. d. 9. n. 6-6. 

(2) Vid. Lexic. Scotist. DistincL v. Aetemitas. 



;s; 



^ 




•'!<?^:;-nt*>*^ 



, '. • •, Q^y- ■\*-\ -' -■^•'••.\f'4'':-^'' ■•»..• 

. , - 1 * . .. 

secundum Bodtium ; tamen, quia intelligimus 
ex istis inferioribus, ideo imaginamur^ ibi 
successionem et durationem aeternitatis per 
diversa spatia temporis. 

Similiter in generatione et corruptione, . 
licet non sit successio, quae est inter tem- 
pus et terminum temporis; quia impossi- 
bile est, quod in eodem instanti aliquod ha- 
beat esse et non esse; sed in toto tempore 
praeterito fuit non ens, nec est dare ulti- 
mum instans, in quo fuit non ens, sed bene 
est dare primum instans, in quo est ens, ut 

• patet ex intentione Philosophi IV. Phys. 

\ text. 19 et 11 et deinceps (1). 

Item illuminatio a^^ris, licet non sit suc- 

; cessiva, prout successio causatur ex resi- 
stentia medii, tamen ibi est successio cau-, 
sata ex resistentia terminorum - contrarip- 
rum, scilicet d quo, et ad qicem. ■ . 

113. — Huic autem modo Verbi, qui 
est modus esse et successionis, proportiona- 
tur in supposito et in obliquo modus ^fo's, 
id est, modus habitus permanentis. 

Item notandum, quod modus distantis 
in Verbo sumitur ab eadem proprietate rei, 
a qua modus per se stantis sumitur in No- 






1' 



t. 

K 






13 

- \ 

■ri.- 



(t) Cf. Exposit. Doclor. 



.W*/''a » 



^,^*»:,^-**^.^'^^^:^ 



^;;., ■^ jJ^.. -'^,w *.,.. -N —r— oO • ^^ 



mine, scilicet a proprielate essentiae deter- 
minatde (i). \^^ 

i 114.:Obiectio.,— Et siinstes: si a pro- 
prietaite essenti^e ' determinatae trahitur in 
Yerboi modusdistdntis; cum ergo Partici- 
pium eamdem rem Verbi. signiflcet, quae se- 
cundum essentiam est distincta; ergo Par- 
ticipium modum distantis babet, quod est 
falsum. 

Solutio. — Ad cuius solutionem est no- 
tandum, quod in una et eadem re possunt 
reperiri diversae proprietates rei, non repu- 
gnantes, a quibus sumi possunt diversi modi 
signiflcandi activi, licet una vox non impo- 
hatur ei, ut stat sub omnibus illis proprie- 
tatibus, sed quandoque imponatur una vox, 
ut stat sub una proprietate, quandoque alia 
vox, ut stat sub alia proprietate. Verbi gra- 
tia, haec res, albedo, habet diversas pro- 
prietates,.sub quibus possunt ei imponi^di- 
versae voces. Nam si consideretur in ea mo- 
dus enti^, qui est modus habitus et per- 
manentis, sic signiflcatur per vocem nominis 
absolute. Si autem considetur in ea modus 
eniis, et cum hoc modus essentiae deiermi- 
riatae, sic signiflcatur voce nominis substan- 



(I) Vid. n. 24. 



■.,.:':■ \'^::<^.W^. 



tivi, ut albedo. Si autem consideretur in ea 
modus en^is, et cum hoc modus inhaerentiae 
alteri secundum essentiam, sic signiflcatur in 
voce nominis adiectivi, ut allms. Item si 
consideretur in. ea* modus ess^, qui est nio- 
dus fl/uaxus et successionis » et cum hoc 
modus essentiae distinctae, sic signiflcatur 
verbaliter, ut dea^&o.. Item si consideretur 
in ea modus inhaereniis secundum esse, 
sic signiflcatur participaliter, nt dealbans. 

115. Differentia Verbi et Participii in si- 
gnificando. — Et sic patet, quod quamvis 
Parlicipium signiflcet eamdem reni, quae 
Yerbum signiflcat, quae secundum essentiam 
est distincta, tamon Participium non signifl- 
cat eam, ut distinctam, sed ut alteri uni- 
tam, et ideo modum distantis non habet. 

116. Instantia. — Et si instes: a proprie- 
tate essentiae distinctae oritur modus distan- 
tis in Verbo, videtur quod modus distaniis 
inVerbo non possit convenire omni Verbo; 
quia dicendo: ens est, esse non signiflcat ali- 
quid essentialiter distinctum ab omni ente, 
quia quod est essentialiter dislinctum ab 
ente est non ens. 

Solutio. — Dicendum est, quod licet hoc 
verbum est non signiflcet aliquid essentia- 
liter ab ente distinctum, attamen in ista pro- 
positione subiectum accipitur ut materia, et 



\/jf*»;.. 



I 

s». 



...^v*'*!?»!^'*^!^^^ 





h'%: ^fT ■ ' ■;■"•• : - -^^ 90 •— 



praedicatum ut forma, quae essentialiter dif- 
ferunt. 

: '. Vel dicendum est, quod licet non sit 
dare ens praeter hoc» vel illud'; et cum omne 
quod est sit hoc, vel illud, quia ens est con- 
cretum, et signiflcat duo, scilicet rem et 
esse, et illud esse non est ens; ideo hoc ver- 
bum est signiflcat aliquid distans ab ente. 
Vel aliter, licet in ista propositione si- 
gniflcatum Yerbi non differat essentialiter 
etvsecundum. rem a signiflcato suppositi, 
differtiEtamen ab eo secundum rationem, et 
hoc^sufflcit ad distantiam et diversitatem 
\ [\ Verbii a -suppositd, quae sunt entia secun- 
dum rationem. \ 

: ? H7. Verbi definitio. — Verbum ergo 
est pars orationis significans per modum 
esse distantis a substanUa. 



■ji' 



V 



» ' > < 



Caput XXVI. 

De Modis significandi essentialibm, 
subalternis et specialissimis Verbi. 

118. Verbum substantivum. — Sub hoc 
' modo essentiali generalissimo Verbi, ad 
modos signiflcandi essentiales subaltemos, 
per quamdam divisionem descendamus. 

Iste ergo modus esse cum distantia, 
vel sumitur generaliter, tanquam aliquid 







.. ■ ■ — 9i---:.v:./ 

speciflcabile per esse speciale^et sic modus 
esse cum distantia constituit Yerbum sub- 
stantivum. Yerburo ergo substantivum est» 
quod significat per modum esse generali- 
ter, specificabile per quodlibet esse speciale. 
Unde etiam dicitur substantivum, non ex 
modo per se stantis, sed quia signiflcat esse 
generale speciflcabile; ideo potest stare spe- 
ciflcativum cuiuscumque speciflcantis ipsum. 

119. Verbum vocativum. — Vel iste mo- 
dus esse cum distantia sumitur generaliter 
respectu rei propriae nominationis tan- 
tum; et sic constituit Verbum vocativum. 
Verbum ergo vocativuyn significat nomi- 
nationem in generali, specificabilem per 
quamcumque nominationem propriam in 
specialL 

120. Verbum adiectivum. — Vel iste mo- 
dus esse cum distantia sumitur specialiter, 
prout stat in speciali pro esse actionis vel 
passionis; et sic iste modus constiluit Ver- 
bum adiectivum. Verbum ergo adiectivum 
est, quod actionem vel passionem signi- 
ficat. 

121. Verbum activum. — Iste modus 
esse specialis subdividitur in quatuor mo- 
dos essentiales specialissimos, scilicet: in m<>- 
dum actionis, in modum passionis, in mo- 
dum neutri, et in modum utriusque. 



i 



s?r^^.:v 




5J^5^./|vModus signiflcandi per modum essedi- 

r^v stantis. sub modo actionis tantum, constituit 

i^" yerbum.adiectivum activum. Verbum ergo 

[tojdiectivum activum est, gwod significat 

\ r tdntum actionem. ut amo, doceo. 

V" ; 122. Verbum passivum. — Modus signi- 

ficandi per modum esse distantis, per modum 

passionis tantum, constituit Verbum adie- 

; ctivum passivum. Verbum ergo adiecti- 

V vum passivum est, quod significat passio- 

nem tahtum, ut amor, doceor. 
P < K 123. Neutrum. — Modus signiflcandi 
\ per modiim esse sub modo neutH, sive sub 
I privatione utrimque, constituit Verbum 
|: neutrum. Verbum ergo neutrum est, quod 
\ nec actionem, nec passionem significaty ut 
\ vivOf sto, etc. Sicut enim aliqua neutra 
I : dicuntur ^adsoZuto^ non per aliquem modum 
I ysigbiflcandi^ sed per privationem transitio- 
\ nisi sic^aliquod Verbum dicitur neutrum, 
; non. per aliquem modum signiflcandi, sed 
r per privationem actionis, vel passionis, vel 
- 'alterius. 

« luxta quod notandum est, quod Ver- 

f bum neutrum est ab aliis speciflce distin- 
• ctum, non per privationem actionis, et pas- 
) sionis, sed per modum signiflcandi specia- 
> lem, qui est modus signiflcandi per modum 
esse, ut est cbntractum esse speciali, non 




— 93 --' 



- * '•' m 



esse actionis, vel passionis,.sed ^sse^p^ceaZi 
alicuius al terius dictionis. ■ ' v v . 

124. Obieotio.>-'Et si dicas: non est 
contractum e^e spedali actionis vel passio- 
nis; ergo tiabebit modum esse generalis ; et 
sic Verbum neutrum erit- Verbum substan- 
tivum, quod est falsum. ; 

Solutio. — Dicendum, quod licet Verbum 
neutrum non habeat : modum ' signiflcandi 
modo actionis vel passionis contractum, non 
tamen signiflcat esse generale, ut substan- 
fe*t?w^; nam Verbum substantiyum signifl- 
cat esse generale non contractum de se, sed 
contrahibile. Verbum neutrale significat 
esse contractum de se, non contrahibile, 
ut vivo signiflcat esse absolute secundum 
esse vitae; et sic de aliis. 

125. Verbum commune — deponens. — 
Modus signiflcandi per modum esse distantis 
sub modo utriusque, scilicet actionis et pas- 
sionis, constituit Verbum commune. Ver- 
bum ergo commum est, quod significat per 
modum utriusqice, scilicet actionis et pas- 
sionis, ut criminor te, et a te. — Verbum 
ergo deponens non potest esse distincta spe- 
cies ab activo et passivo, nisi per termina- | 
tionem vocum, quod non est specie difFerre, v 
cum plures partes orationis possint in una ; 
voce et terminatione convenire. 






.#,. 







^^■iz& 



^■^^^'iMjTsnwirF ''"^' '' "1.*^ " '' ' ''* 






.126; — ^ Et notahdum, quod quidam se- 
'^cundum hos modos, scilicet actionis, et pas^ 
siQnis,j,neutH, et communis, distinguunt* 
generarinYevbo; quod falsum estjsedpe- 
nes lios:'modos speciales, species in Verbo 
distinguuntur, cum non sit idem dicere, Ver- 
bum activum, et activi generis ; passivum, 
et passivi generis, etc. ut poslea patebit (1). 
127. Epilogus, — Patet ergo, quod sicut 
modus essentialis generalissimus Verbi di- 
viditur in modos essentiales speciales; sic < 
Verbum absolute sumptum dividitur in verba . 
specialia. V^rbum ergo absolute sumptum ; 
primasui divisione dividitur in Verbum \ 
subslantivum, vocativum, et adiectivum. | 
Verbum Adiectivum subdividitur in verbum i 
activum, jmssivum, neutrum, et commuhe. \ 

Caput XXVII. 

De modo significandi accidentali 
communissimo Verbi. 



i 128. Compositio Verbi. — Consequenter 

l^de modis signiflcandi accidentalibus Verbi 
^ videamus. luxta quod notandum est, quod 
i Verbum habet quemdam modum signiflcandi, 



(1) Cap. XXX. 




— 95 — 



'■ "'"im.. - \ , », i . ■»• 



qui vocatur compositio, de qiio antiqui Gram- 

matici mentionem expresse ' non v^fecerunt, 

• quem tamen modum Verbo attribuunt, moti 

ex dicto Philosophi /• Periphefmenias, 

cap. 3, ubi . dicit quod hoc Verbum, est, su 

gnificat qtcamdam compositionem, quam 

sine extremis non est intelligere ; ei tamen 

hoc Verbum est in omni Verbo includitur, 

tanquam radix omnium; ideo compositio 

omni Verbo inhaeret, per quam Verbum di* 

stans a supposito ad suppositum principali- 

ter inclinatur; et hunc modum quidam vo- 

\ cant essentialem Verbo; quod non est ve- 

: rum, quia non est modus essentialis generalis- 

, simusy cum Verbo non det esse simpliciter, 

j sed sit praeter eius intellectum esseniialem. 

./ Nec etiam est essentialis specialis, cum non 

* constituat aliquam spedem Verbi, ut de se 

patet. 

Item, Verbum de se signiflcat per mo- 
dum distantis; sed compositio non, quia 
modus esse inhaerentis alteri modo distan- 
tis quasi opponitur; ergo Verbum habet 
compositionem per accidens. Hic autem mo- 
dus sumitur a proprietate accidentali Verbi, 
quae esf proprictas inhaerentis alteri se' 
cundum esse. 

Compositio ergo est modus significan- 
di accidentalis Verbi, mediante quo Ver- 



'i 






:> 






buni comignificdt proj^ inhaeren- 

tis secundum esse, et quo mediante Ver- 
bum distans a supposito, primo et prin- 
cipdliterfad[Suppositum inclinatur. Licet 
enim: Verbum? per s^lios modos accidentales 
ad suppositum.inclinetur, hoc tamen est ex 
consequenti, et specialiter, inquantum supra 
compositionem fundantur modi illi ipsam con- 
trahentes, sicut modus numeri, et personae, 
et sic de aliis. *; 

. Et.hiiic mbdo Verbi, qui est composi-- 
J/o, proportionatur ex parte suppositi mo- 
dus per se staniis. Et iste modus conse- ^ 
quitur Verbum ratione modi dicti stantis, 
quia cum Verbum sit alterum extremum 
in oratione, distans a supposito, et incline- ' 
tur ad Buppositum, huius inclinationis prin- ' 
cipale et communissimum principium, inter 
ceteros modos accidentales Verbi, est com- 
positio. Et dico accidentales, quia Verbum 
prius per modum esse inclinatur ad idem, 
quod habet modum entis; sed ille modus est 
essentialis, ut d|ctum est. 

Nec obstat si compositio simul stet cum 
moAo disiantis in Verbo; quia licet eidem 
insint, et respectu eiusdem, non tamen eodem 
modo, et secundum idem; nam modus di- 
stantis inest Verbo a proprietate essentiae 
distinctae ; sed compositio a proprietate in- 







i K - t ■■.-<•. l •••■,,■ #-J*Jl ■»»}? 



— • 97* — .' V .-.:■• \ \ 
• • » * • » • »\. . 

« • 

haerentis alteri secundum esse. Nec eodem 
modo, quia modus distantis inest Yerbo per 
se, compositio vero per accidens. ■ ■ < - 

Caput XXVIII. 

De Modis accidenlalibus specialibus Verbi, 
et in particulari de Qualitate. 

129. Accidentia Verbi septem. — De aliis 

modis signiflcandi accidentalibus Verbi, qui 

sunt, et quot, videamus. Et secundum Do- 
'^natum sunt septem, scilicet: qualitas, con- 

iunctiOf genusi numerm, figura, tempus, 

persona, de quibus secundum ordinem vi- ''*l 

jdeamus, et primo de qmlitate. ]^ 

f 130. Qualitas Verbi. — luxta quod no- i :3F 

tandum est, quod ^r qualitatem Dondiiu^ 

intelligit et dat intelligere duos modos ac- 

cidenlales Verbi, scilicet modwm et for- 

mam; sicut in Nomine per qualitatem dat 

intelligere duos modos significandi, scilicet 

appellativum et proprium, et in Prono- 

mine per qualitatem, demonstrationem et 

relationem (1). 

131. Modus Verbi. — Modus autem, ut 

est accidens Verbi, sumitur a proprietate rei 



(1) Vid. Cap. XI V. et XXllI. 






f 



>• 



'-.•'■*»-■ 



' — 98 ^ 

* ', . • * 
o 4 

Verbi, quao est proprietaa qmlificaiionis, 
dispositionis, et incUnationis rei Verbi ad 
suppositionem, signiflcans qualitatem indicii, 
imperii, voti, dubii, vel infiniti. Modm 
ergo Verbi nihil alitcd est qmm modus 
significandi accidentalis Verbi, mediante 
quo proprietatem Verbiper modum indi- 
cii, imperii, voti,. dubii, vel infiniti circa 
Verbi dependentiam ad suppositum consi- 
gnificat. Et ex;his qualiflcationibus anima 
prius afiicitur,quando ad enuntiandum actum 
de substantia inclinatur. 

Inde est quod Petrus Helias(l) difiiniens 
modum dixit: Modus est varia animi in- 
clinatio, varios eius affectus demonstrans; 
sed non quod modus sit ipsa inclinatiOy sed 
qualitas inclinationis, non ea, qua anima in- 
clinatur ad enuntiandum actus de substan- 
tia ; sed modus, ut est accidens Verbi, est 
qualitas compositionis, qua Verbum incli- 
natur ad suppositum. 

132. Hodi Verbi quinque. — Quaedam 
qualitas est animae, hoc est, causata ab ani- 
ma, sicut et'caetera Verbi accidentia, reprae- 
sentans diversos affiectus, hoc est, dispositio- 
nes animae, id est, prius existentes in anima. 
Et iste modus signiflcandi^ qui vocatur mo-- 



(<) Tract. dtf Yerbo. 




1 

^ c 



— '99- — , ',:•■ 

dus, est continens Verbum ratione composi" 

tionis; compositio sequitur Verbum ratione 

esse distantis; et secundum diversitatem 

harum qualitatum diversiflcatur modiis per 

quinque differentias, scilicet: per indicati- 

vum, imperativum, optativum\ coniuncti- 

vum ei infinitivum. Dicitur autem infiniti- 

vm, quia omnibus communis est, cum omnes 
' modi in ipsum resolvantur : ut dicendo, lego, 

id est, indico me legere; lege, id est, trw- 

pero te legere, et sic de aliis. 

133. Gorrespondentia Verbi et suppositi. 
;— - Notandum, secundum quosdam, quod 
\modo finito in Verbo correspondet casus 
tsimpliciter in supposito, quae est ratio prin- 
;cipii, vel termini generaliter sumpti. Quod ]^ 

• non esl verum, quia cum ratio prindpii sit > :J 

tantum aparte ante, tanquam in supposito; l 

et ratio termini sit tantum a partepost, ? 

tanquam in obliquo; si modo finito in Verbo 

corresppnderet casus simpliciter in suppo- 

sito, tunc vel ratio termini esset in suppo- 

sito, vel modus determinaret dependentiam 

Verbi post se in obliquo; quo posito, modus 

non solum esset qualitas compositionis, qua ^ 

Verbum dependeret ante se ad suppositum, 

sed etiam esset qualitas dependentiae Verbi 

post se ad obliquum : sed utrumque est fal- 

sum. Unde dicendum, quod modo finito in 



e 



-**<!!»'«^«F^'^''^ 



.>.*^- 






— 100 — 



Verbo correspohdet in supposito ratio prin- 
cipii. Sicut enim Verbum per modum esse 
exigit in supposito modum entis per se stan- 
^es; sic per modum, qui est qualitas com- 
positioniSy exigit in supposito modum per 
se^tahtis, in Tdiiione principii se habentis. 
134. Forma verbi, — Forma, quae est 
accidens Verbi, idem est, quod species in 
Nomine, et ab eadem proprietate sumpta, sci- 
licet a modo essendi primarie vel secunda- 
rie (1). Forma ergo est modus significandi 
accidentalis Verbiy mediante quo Verbum 
modum existendi primarium vel secunda" 
rium significat Et dividitur in formam per- 
fectam^ meditativam, frequ^tativam^ in- 
choativam, diminutivam, et desiderativam. ' 
Per formam perfectam debet intelligi spe- 
cies primitiva; quia quae sunt perfectae 
formae sunt primitivae speciei, quia signifl- 
cant rem Verbi absolute, ut lego, sorbeo, 
volOy et sum. Sed quae sunt inchoativa^ for- 
mae, et sic de caeteris, sunt derivativae spe- 
ciei; quae non signiflcant rem Verbi abso- 
lute, sed ciim quadam additione, scilicet, 
sub inchoatione,-frequentatione, et sic de cae- 
teris, ut fervesco, lecturio, pairisso, sor^ 
billo, etc. 



(0 Vid. c. XV. 




— 101 — ? 



y ^' 



Caput XXIX. 

De Coniugatione et significatione 
. accidentali Verbi. 

• » * 

• ' • - ■ y 

135. Coniugatio Verbi. — Ulterius vi- 
dendum est de coniugaUone. Est autem 
coniugatio modtcs significandi rem Verbi 
prout inflecUtur per diversas proprieta- 
tes temporum, nume^-^orum, modorum, et 
personarum. Unde habet se sicut declina" 
tio in Nomine; quia sicut declinatio in No- 
mine est modus signiflcandi rem Nominis, 
prout inflectitur per diversas proprietates ca- 
suum, sic coniugatio in Verbo est modus 
' signiflcandi rem Verbi, prout inflectitur per 
diversas proprietates temporum, numero- 
rum, modorum, et personarum. Sed diffe- 
runt, quod declinatio attenditur penes infle- 
xionem unius accidentis, qui est casus. Ideo 
Donatus declinationem sub casu comprehen- 
debat (1). Coniugatio autem attenditur penes 
inflexionem plurium accidentium; ideo sub 
nullo proprie et determinate potest compre- 
hendi; et ideo inter alia accidentia Verbi nu- 
meratur. Quod autem coniugatio sit jjrftna. 



(1) Vid. n. 96. 






r ■ 



V' 



V. 



' *«^-' 



secunda, iertia, vel qtmrta, comeqtienSy vel 
inconsequens, hoc totmn a parte vocis atten- 
ditun Et ex hoc patet, quod sum et volo 
babent; coniugationemy licet non primamy 
secundam, teriiam, yel quartam. 

136. , Significatio accidentalis Verbi. — 
De signiflcatione accidentali, quam Priscia- 
nus et Donatus comprehendunt sub genere 
Yerbi, videamus. luxjla quod sciendum, quod 
signjflcatio sumitur a proprietate rei Verbi, 
quae est proprietas dependentiae ad quemli- 
bet obliquum posi se, habentem se in ratione 
per 0e standi; Significatio ergo accidenta- 
lis eatmodus significandi accidentalis Ver- 
bi, mediante quo Va^bum significat pro- 
prietatem dependeniiae ad qttemlibet obli- 
quum post se. Sicut enim compositio est 
modus signiflcandi, mediante quo Yerbum 
primo et ' principaliter dependet ad quemli- 
bet suppositum ante se; ita significatio est 
modus signiflcandi, mediante quo Yerbum 
primo et principaliter dependet ad quem- 
libet obliquum posi ser 

Et hoc patet per Petrum Heliam, qui 
^ev significaiionem accidentalem vult in- 
felligere modum iranseuntis, id est, modum 
^dependentis ad quemlibet obliquum post se. 
Et huic modo signiflcandi proportionatur 
modus eniis per se stantis a parte post in 




103 — 



,<"• 



obliquo. Nam sicut Verbum.per composf- 
tionem exigit modum entis per . se staniis 
in quolibet supposito a parte.ante; sic Yer- 
bum per significationeni accidentalem exi- 
git modum entis per^se stantis in quolibet 
obliquo. Vocatur autem iste modus signifi- 
cafoo, quia ipsa mediante Verbum reprae- 
sentat proprietatem immediate supra signi- 
flcatum Verbi fundatam. Et dicilur acciden^ 
taliSy iiyxidi non est essentialis, generalis, nec 
specialis, ut dictum est de compositione (1). 

Caput XXX. 
De Genere accidentali Ve7^bL 

137. Genus Verbi. — Consequenter de 
genere videamus. Oenus in Verbo sumitur »-, 

a proprietate rei Verbi^ quae est proprietas 
dependentiae rei Verfai, post se ad oblu 
quum, sub ratione termini non contracti, 
sed contrahibilis. Oenus ergo in Verbo 
est modus significandi accidentalis Verbi, 
mediante quo proprietatem dependentiae 
rei Verbi post se ad obliquum, sub ra- 
tione termini, significat. Et hoc patet per 
Petrum Heliam, qui deflQnit genus per signi- 



(1) N. m. 



a^ 



«r 



l' 






. _ 104— 

flcatipnem accidentalem, sic dicens: Oenus 
est significatio accidentalis cum determi- 
natione in vel or; daiyi intelligere per 
significationem accidentafem, modum signi- 
flcativum • transeuntis, ut dictum est, id est, 
dependentiae 9id q\XGm\ihei obliquum post 
se. Per determinatiohem in o vel in or, dat. 
intelligere.species generis, quarum diversi- 
tas maxime attenditur penes vocis termina- 
tionem, secundum Grammaticos, ut patebit. 

Notandum, quod haec deflnitio generis 
non est formalis, sed . mxiterialis. Oenus 
enim non est formaliter significatio, quia 
unus modus non est alius, sed genus est 
quasi qualitas significationis determinans 
sive specificans significationem. Sicut enim 
se habet modus Verbi ad compositionem, 
sic se habet genus ad significaiionem. Sed 
modtcs Verbi non est formaliter composi- 
tio, vel inclinatio, sed qualitas compositio- 
nis, vel inclinationis, ut dictum est (1). Sic 
genus non est formaliter significatio, sed 
qualitas significationis ipsam contrahens et 
disponens. 

Item, sicut modu^ consequitur Verbum 
ratione compositionis,^\(^ genus consequi- 
tur Verbura ratione significationis. Et vo- 



(I) N. 431. 










105-- 



^■■t 



0) N. t37. 

* 



. -1 



. t 



catur iste modus sigiiiRoBXidi genus, a ge^ 
nerando dictumy quia vox ' unius generis 
generaiur a voce alterius generis, ut vox 
passiva generata a voce actttja..;^ ,- ^ 

138. Unde habet Verbum qiiod sit aotivum 
vel passivum vel neutrum. -^ Quod autem ali- 
quod Verbum sit generis activi, vel passivi, 
vel neutrip et sic de caeteris; hoc maxime 
a parte vocis attenditur. Et hoc etiam patet 
per Donatum, qui tali modo defflnit genus 
activum, dicens quod genm activum est 
quod desinit in o, et potest accipere r 
super 0, et facere ex se passivum. Et quia 
Verbum per vocis terminationem non magis 
determinat sibi actionem quam passionem, 
ideo dubium est, quare Verbum sub termi- ■■ 

natione vocis in o magis debet esse activi y 

generis, quam passivi, et sic de caeteris. P 

Unde dicendum est, quod, cum genus Verbi 
sit ratio signiflcandi dependentiam reiVerbi 
post se ad obliquum sub ratione termini, 
ut dictum est(l); et cum huiusmodi depen- 
dentia sit aliquando aciione coniuncta, ut 
amo ie; et aliquando passione coniuncta, ut ' 
amor a ie; aliquando tam actione, quam 
passione coniuncta, ut criminor, ample- 
ctor; aliquando neutro, ut spiro, vivo; 



r. 



«^•»*" 



. . . .— 106 — 

aliquando actione coniuncta, deposita pas- 
sione,r zui e converso, ut loquor, irascor; 
inde est quod quoddam genus est activum, 
. quoddam passivum, et sic de caeteris. Sed 
pportet praeter hpc ad vocis terminationem 
attendere, si velimus genera VerbDrum ser- 
vare. . 

139. Verbum activum. — Dicendum ergo 
quod illud Verbum est activum, seu activi 
generiSy quod sub terminatione vocis in o, 
potesi mutari in r, et frequentius actio^ 
nem signi/icat, ut amo, lego. Et dicitur 
frequentim, propter ista verba, timeo, liceo, 
metuo, et huiusmodi, quae sub voce activa 
modum passionis signiflcant. 

140. Passiviun. — Verbura passivi ge- 
neris est, quod sub terminatione vocis in 
V, potest mutari in o, et frequentius pas- 
sionem signi/lcat, ut amor, legor. Et dico 
frequentius, propter liceor, et huiusmodi, 
quae sub voce passiva actionem significant. 

141. Neutrum, — Verbum neutri ge- 
neris est, quod sub terminatione vocis in 
0,- non potest mutari in r, et sub indiffe- 
rentia, vel indeterminatione, actionem vel 
pa^sionem significat, ut curro, ferveo, 
vivo: ita quod respiciendo ad omnia verba 
neutri generis, quaedam signiflcant actio- 
nem tantum, ut curro; quaedam passio- 

» • 

■■■.■■■'/. ^ ''..■:• ■r/,.^y^f 



' . : *■•. ■•• • .,,■ » ^. > 

. 107 — 

' • » ■ I » "• , ■ 

nm tantum, \xi ferveo ; qmeddim neutrum, 

Ut Sio, VivO. . { i .ir: 

142. Deponens, — Yerbum deponentis ge- 
neris est, quod sub terminaiione vocis in 
r non potesi muiari in o, et consignificat 
ax^tionem, deposita passione; ut luctor, h- 
quor, sequor, vereor, liccror, laetor, frmr, 
et alia multa eius generis; vel passionem, 
deposita actionCf quorum solum duo inve- 
niuntur, patior scilicet, et nascor, et non 
differunt a praedictis generibus, nisi penes 

..vocis terminationem. 

143. Commune, — Verbum communis 

] generis est, quod sub terminatione vocis 

: in r non potest mutari in o, et consigni'- 

i ficat actionem etpassionem simul; quorum 

/ novem inveniuntur, scilicet: criminor,amT 

plector, osculor, interpretor, moror^ve- 
neror, largior, experior, hortor, et alia 
nonnuUa deponentia, quae apud Auctores 
etiam inveniuntur in passiva signiiScatione, 
ut comitor, etc. 

Et notandum, quod sicut' modo finito 
Verbi correspondet ratio principii in suppO' 
sito, sic generi Verbo correspondet ratio 
principii in obliquo. 

144. Epilogus, — Ex dictis concludo, 
quod Verbum, praeter numerum et perso- 
nam, habet tot modos signiflcandi respecli- 



<ju'*-/t*f^; 



-'■f 






—-.108 — 

vos, quibus dependet post se ad obliquum, 
quot habet» quibus dependet ante se ad sup- 
posiium, secundum similitudinum se haben- 
tes. Quod patet, quia sicut Verbum per mo- 
dum esse requirit modum entis in suppo- 
sitOy sic per eumdem . modum esse exigit 
modum entis in obliquo; Et sicut Verbum 
per composiiionem exigit per se staniis in 
supposito, B\c ]^er significationem acciden- 
tatem exigit modum per se stantis in obliquo. 
, Item,» sicut Verbum per modum distan- 
tis exigit modum per se stantis pro sup- 
posito, ita per eumdem modum esse exigit 
modum entis in obliquo. Et sicut Verbum 
per modum compositionis exigit modum 
enUs per se stantis in ratione principii in 
Bupposito, sic per modum generis exigit mo- 
dum eniis per se stantis in ratione termini 
in obliquo. Item, sicut Verbum per modos pro- 
portionales casibus modo Verbi superaddi- 
tos, exigit in supposito rationem principii, 
aliter et aliter coniunctam, et ex conse- 
quenti aliud et aliud suppositum; sic etiam 
Verbum per modos proportionales casibus 
generi Verbi superadditos exigit in obliquo 
rationem termini, aliter et aliter coniunctam, 
et ex consequenti alium et alium obliquum. 
Notandum ergo, quod inter modos si- 
gniflcandi Verbi, quibus dependet ante se 



t -* • ■ • • •■ 






409 — 



* — 



Caput XXXI. 
De Persona, Numero ei Figura Verbi. 

145. Undenam mutuet Verbum personam 
et numerum? — De persona, numero et 
figura in Verbo dicendum est sicut in 
Nomine (1). Nam ab eisdem proprietatibus 



(1) Vid. cap. XVIII seqq. 

V • 



1 



ad suppositum^ modus dependendi ad No- 

minativum videtur esse principalis.>Unde 

constructio intransitiva Verbi cum Nomina-^ 

tivo a parte ante maxime videtur esse in- 

transitivay quae potior est aliis ; ' et quia 

sola perfecta sit inter alios modos trans-' 

eundi et dependendi; et a parte post, ad 

obliquum modum dependendi et transeundi 

ad activum, videtur esse principalis. Unde 

et constructio transitiva Verbi et Participii 

cum activo maxime videtur esse transitiva ; 

quae maxime est evidens inter alias con- 

structiones transitivas. Et hoc attendentes Hl 

. Grammatici, posuerunt quaedam verba tran- 

sitiva dictum modum transeuntis habentia, ut 
I amo, lego; quaedam autem absoluta, id est, 

huiusmodi dependentia et transitione privata, ; 

ut sto, curro, vivo, ambulo, sedeo, spiro, 

et huiusmodi. 



-^ 
^ 






? 



sumuntur utrobiqiie/licet differenter, quia 
numerm ei' persona insunt Yerbo, non ex 
proprietate ^ suae rei per se loquendo, sed ex 
prbprietate rei suppositi; quod patet de per- 
sona. Nam persona est modus significandi, 

; quo i fnediante Verbum proprietatem lo- 
quendi consignificat non inhaerentem de 
se, sed ut res Verbi applicabilis est rei 
suppositi subsistentis per se secundum pro- 

. prietates loquendU Unde persona inest Ver- 
bo ex aptitudine attribuendi supposito se- 
cmidum variam attributionem. 

146. Verbi persona. — Persona autem 
Verbi distinguitur per triplicem differentiam, 
scilicet ; primam, secundam, et tertiam. 
Unde illud Verbum dicimus esse primaeper- 
sonae attributum, quod est applicabile sup- 
positOy prouti stat sub proprietate loquendi 
de se,. et sic de aliis. Et ex boc sequitur, 
quod illud Verbum est nullius personae, 
quod supposito sub certo modo loquiendi non 
est applicabile. Et eodem modo dicendum est 
de numero, et figura, etc. 

Capdt XXXII. 
De Tempore Verbi. 

147. Tempus praesensy praeteritum, (Utu- 
rum, — Ultimo de tempore dicendum est. 









— lii — 






f 



luxta quod est sciendum, quod sicut in' re 

extra, tempus consequitur ipsum modum.. 

esse, sicut mensura mensuratum; sic modus 

temporis secundum esse rationis consequi- 

tur modum esse, .qui est ^nodus /ttixus et 

successionis, 

Tempus ergo, ut est accidens Verbi, est 

modus significandi accidentalis Verbi, quo 

mediante Verbum, citra rem, modum tem- 

poris consignificat. Et secundum diversita- 

tem huiusmodi, vel proprietatis, tempus per 

tres differentias distinguitur, scilicet: per «» 

; pra£sens, praeteritum et futurum — Tem- T% 

■ pus praesens est modm significandi rem ^ 

y Verbiy prout cadit sub differentiam prae- ^ 

^ sentis temporis. — Tempus praeteritum est *• 

/ modus significandi re^n Verbi, prout cadit f 

sub differentiam pra^teriti temporis.. — P 

Tempus futurum est . modus significandi . 

rem Verbi, prout cadit sub differentiam ; 

futuri temporis. . 

148. Obiectio. — Et si instetur: Dem est; 

Deus intelligit: tamen esse et intelligere Dei 

non cadit sub aliquam differentiam temporis ; 

ergo non semper Verbum modum et diffe- 

rentiam temporis requirit. 

Solutio. — Respondelur, quod licet esse 

et intelligere Dei non cadant sub aliquam 

differentiam temporis, tamen cadunt sub ali- , 



.•#<' 







?^amydiffSrS secundum 

. nostram appreheiisionemii ut dictum est su- 
: perius (1). ' - ■ )? s;/?<i<^i^»^j^ ; 'y • 

^^149. Notandumjf quod: fmjjt^s non est 
accidens respectivum Verbi, cum secundum 
ipsum non dependeat anie se ad suppositum, 
nec post se ad obliquum. Potest tamen re- 
spectu Adverbiorum temporaliumi dici acci- 
dens respectivum; quia incongrue dicitur, 
fortasse Socrates currit cras^ vel Plato diS' 
putat heri. 

,/ Et sic patent modi signiflcandi Verbi ^s- 
sentiales , et accidentales declarativi, qui 
sunt, et quot sunt, et a quibus proprietati- 
bus oriuntur, 

. < . Caput XXXIII. 

;.■'■'. 

^"^'Demodo significandi generalissimo 

[ '^^^p^^A^^^^::.-: . Adverbii. ' 

150. Adverbium. — Modus signiflcandi 

' essentialis . generalissimus Adverbii est mo- 

' dus signiflcandi per modum adiaceniis al- 

teri, per modum esse, significans ipsum sim- 

] pliciter et absolute determinans. Et quia Par- 

^ iicipium signiflcat per modum esse, sicut 

Verbum^ ideo Adverbium determinat Par- 



H) N. 112. 




. .' /i,' '•. .. .-' ♦ •. ;..,» ; .. v* - - • • i. •*V^ 



(1) « Adverbium enim, nisi liabeal parlicipium vel 
verbum, semper esl truncata lorulio, sive incongrua ». 
— Oxon. IV. d. 60. q. 6. n. 40. 

8 



t' 






. - 113 - :/ 

ticipiumy sicut Yerbum (1). Licet AdverMum 

^caituT Adiectivum 7c^&tV secundum Pri- 

scianum, hoc est ideOi quia Adverbium, se- 

cundum omnes species eius, determinat Yer: 

bum, sed non Participium; quia Adverbia j^ 

determinantia Yerba genera compositionis, 

et genera sui modi, qui est qualitas composi- 

tionis, Participia determinare non possunt, 

cum Participium compositionem et modum 

Verbi non habeat. Et sumitur iste modus 

determinantis a proprietate terminantis in 

re. Adverbium ergo est pars orationis^ si- 

gnificans per modum adiacentis alieri, 3 

quod per modum esse significat ipsum esse 

absolute determinans. 

Et notandum, quod Adverbium, de suo « 

modo signiflcandi essentiali generalissimo , ' 

tantum determinat ea, quae per modum esse ^ 

signiflcat; licet de aliquo modo essentiali, spe- , 

cialiy et accidentali, possit alia determinare, ' 

ut patet de Adverbiis exclu^ivis, quae sunt 
tantummodo, solummodo, ot huiusmodi; 
quae, propter modum signiflcandi per modum . 
excludentis, possunt determinare omne illud, 
quod habet se per modum exclmibilis. 



1 



;..* 



-^114 — 

Sed modum exclusibilis non habent so- 

lum Verba,^vel Participia, sed etiam No- 
mina, etaliae^partes orationis habent ipsum; 
ideo istaiiAdverbia, per huiusmodi modum 
essentialem «specialem, habent etiam alia a 
Verb6,5€ltva'Participio determinare; ut di- 
cendo: homo^taniummodo legiU Similiter di 
cendo, ft*nc /mpoWs, Adverbium, tunCy pro 
pter niodum significandi accidentalem, qui 
est modus ui alterius, construitur cum Ge 
nitivo habente se per modum ut alterius; 
et sic de aliis. 

Caput XXXIV. 

De modis significandi esseniialibus 
subaltemis Adverbii. 



. 151. Modi essentiales subalterni Adverbii 
duo. — Sub modo essentiali generalissimo 
Adverbii duo modi essentiales subaltemi 
continentur. Quorum primus est modus si- 
gnijScandi per modum determinantis Verbum, 
vel Participium ratione significati. Secundus 
modus est modus significandi per modum 
determinantis Verbum, vel Participium ra- 
tione modi significandi, Et hos duos modos 
Donatus appellat significationem Adver- 
bii. Nam sicut per qualitatem in Nomine 



N-v- 



(1) Vld. n. 66. 

(2) Vld. n. 106. 

(3) Vld. n. 130. 






4^, 



— 115 — 

* > 

dat intelligere modum communiSy et appro- 
priati (1); per qtmlitaiem in Pronomine, de- 
monstrationem et relationem (2); per qtuili' 
tatem in Yerbo, modum et formam (3) ; sic 
per significationem in Adverbio, dat intelli- 
gere duos modos essentiales subalternos me- 
diatos, 

152. Significatio duplex. — £t notandum 
est, quod duplex est significatio : una qua 
vox refertur ad esse, et per quam vox for- ^ 
maliter fit dictio, ut prius dictum est; et ^ 
hoc est essentiale cuilibet parti. Nam quae- «. 
libet pars orationis aggregat in se tria, sci- "^ 
licet: vocem, significationem, et modum si- ^ 
gniflcandi. Alia est sig^iflcatio, quae idem *l 
est, quod modus significandi; et haec est * 
alia in Adverbio, alia in Participio, et alia | 
in Interiectione, qui modi signiflcandi sunt. f 
Quis autem modus sit significatio in Parti- 

cipiOy et Interiectione, postea patebit. ! 

153. Adverbii signifioatio. — Significatio 
in Adverbio, ut dictum est, est modtcs si- 
gnificandi, quo mediante Adverbium r^- 
praesentat specialem modum determinandi 
Verbum, vel Participium, aut ratione si- 



— .Ii6 — 

gnificaii, aut ratione modi significandi. 
Unde significaiio non est modus accidentalis 
Adverbio, sed essentialis specialis, nisi pro 
tanto dicatur accidentalis, quia est extra 
rationem Adverbii absolute, ut prius dictum 
est de qualitate Pronominis in Pronomine. 

Caput XXXV. 

De modis essentialilms specialissimis Ad^ 
verbii ex parte, rei significatae, et ex 
parte modi significandL 

154. Adverbii divisio. — Sub his duobus 
modis subalternis Adverbii, ad modos es- 
sentiales specialissimo^ descendamus. Pri- 
mus est modus signiflcandi per modum de- 
terroinantis Verbum, vel Participium ratione 
rei significatae; et dividitur in quatuor spe- 
cies essentialeSy quatuor species Adverbio- 
rum constituentes, quae sunt Adverbia loci, 
qualitatis, qmntitatis, vocandi. 

155. Adverbium looi. — Adverbium loci 
est quod determinat rem Verbi ratione loci. 
Et hoc dupliciter: vel per modum requiren- 
tis locum, vel respondentis ad locum. Si per 
modum requirentis, hoc est quadrupliciter: 
vel est in quo, et sic est ubi; vel a quo, 
et sic est unde; vel ad quem, et sic est quo; 



) 1 ' .. 

• - >. 

\ . 1 



— 117 — 



• •- . 



« ^. ■. 



vel per quem, et sic est qtui. Si' per modiim 
respondentis ad locum, sic sunt ista Adver* 
bia : hic^ ibi, illic^ inde, intits, et huiusmodi. 

156. Quantitatis. — Adverbium quantu 
tatis signiflcat per modum determinantis rem 
Verbi vel Participii ratione mensurae con- 
tinuacy vel discretae (i), Et sub hac specie 
comprehenduntur Adverbia separandi, ut 
seorsum, retrorsum, et huiusmodi, Et hoc 
vel per modum requirentis mensuram, ut 
quoties, qtcantum; vel per modum respon- 
dentis mensuram, et sic sunt ista Adverbia: 
multum, parum, modicum, minimum, mi^ 
nime, semel, bis, ter, quater. 

Et notandum, quod Donatus appellat Ad- 
verbium quantitatis discretae adverbium 
numeri, non quod determinet Verbum, vel 
Participium ratione numeri, cum etiam pos- 
sit determinare aliquod Verbum quod nul- 
lius est numeri, ut dicendo ilegere semel, vel 
amare bis, ter, quater; sed ideo dicitur de- 
terminare Verbum ratione numeri, quia de- 
terminat rem Verbi ratione mensurae dis- 
cretae, cuius species est num^rt^; vel idep 
quia repraesentat rem Verbi esse iteratam; 
et sic sunt ista Adverbia, bis, ter, quater; 
vel repraesentat rem Verbi esse iteratione 



(1) Vid. Lexic. Scotist. Dislinct. v. QuanUtas, etc. 



„•*«.■-' •'♦■■ 



privatam, ut semel. Ex unitate enim mul- 
toties iterata numerus cau9atur(l); propterea 
a Donato adverbium numeri nuncupatur. 

157. Qualitatis. — Adverbium qualita" 
tis signiflcat per. modum determinantis rem 
Verbi vel Participii ratione qmlitatis (2); et 
hoc dupliciter : vei per modum requirentis 
rem Verbi, ut qualiter, quomodo; vel per 
modum respondentis ad qualitatem, ut dO' 
cte,.prudenter.: 

,, ij 158. Vocandi. — Adverbium vocandi est 
quod . Verbum ratione actus exercitandi de- 
terminat, . prout ad ipsum resolvitur substan- 
tia vocativi vocata, ut, o Henrice, lege. 

159. Subdivisio. — Secundus modus signi- 
flcandi per modum determinantis rem Verbi 
vel Participii ratione modorum signiflcandi 
dividitur in tres modos, scilicet: in modum si- 
gniflcandi per modum determinantis Verbum 
vel Participium ratione compositionis ; et in 
modum signiflcandi per modum determinan- 
tis Verbum ratione temporis ; et in modum 
signiflcandi per modum determinantis Ver- 
bum ratione qualitatis sive modi; qui di- 
cuntur indicativum, optativum, imperati- 
vum, etc. 



(4) Vid. Lexic. Scotitt. DlsUnct. v. Numents. 
(2) Vid. ib. V. QuaUtas, 



4 • * • 



• •• ..' / «.. »■<.,■; ir • ''•v;'~«i 



;_;,H9 __■■.■■; ■,■■:, 

160. Alia Adverbii subdimo. ^ Modus si- 
gniflcandi per modum determinanlis yer^jim 
ratione compositionis est modus signiflcandi 
per modum determinantis inhaerehiiam 
Verbi; et subdividitur in quatuordecim mo- 
dos specialissimos, quatuordecim species Ad- 
verbiorum constituentas, quae sunt Adverbia 
inierrogandi, dubitandi, affirmandi, ne- 
gandi, modificandi, demonstrandi, ordi- 
nis, similitudinis, eventus, prohibendi, eli- "^ 

gendi, congregandi, residendi, excludendi. ^ 

Adverbia interrogandi determinant inhae- ■• 

rentiam Verbi sub. ratione requirentis cau- 
sam, ut cur, quare, et huiusmodi. Adverbia 
dubitandi determinant inhaerentiam Yerbi ^ 

sub ratione dubitationis, ut forsan, forsi-^ 
tan, etc. Adverbia affirm^ndi determinant 
inhaerentiam Verbi ratione affirm^tionis, 
vel assensus, ut etiam, certe, et huiusmodi. 
Adverbia negandi determinant inhaerentiam 
Verbi sub ratiOne negationis, ut haud, non, 
neque. Adverbia jurandi sub istis duobus 
modis continentur. Adverbium modificandi 
determinat inhaerentiam Verbi sub ratione 
necessitatis, coniingentiae, possibilitatis, vel 
impossibilitatis; et sic intelligitur suo modo 
de aliis. Nam Adverbia habent fere idem pro 
signiflcato» et pro modo signiflcandi, sicut hoc 
Adverbium, forte, de suo signiflcato speciali 



1 

> 



f 



^^•''^*''^'*^^^ 



— 120 — 

importat eventum; et sigmficat per modum 
eyentus; et ideo cognito signiflcato speciali, 
cognoscitiir et modus significandi, quia non 
discrepant nisi penes rationem, sicut abso- 
lutum et comparaUtnim. 

' 161. < Modus significandi per modum de- 
terminantis yerbum ratione modi, qui est 
qttalitas iDdinatioms, subdiyiditur in duos 
modos specialissimos, duas species Adyer- 
biorum constituentes, quae sunt Adyerbia 
opiandi, et horiandu 

Adyerbia horiandi determinant inhae- 
rentiam Yerbi sub ratione exhoriationis ex- 
primendae, ut eia, age. Adyerbium optandi 
determinat inbaerentiam Yerbi sub ratione 
voti, yel desiderii,vX utinam. 

Modus significandi per modum determi* 
nantis Yerbum sub ratione temporis sub- 
diyiditur in duos modos speciales, duas spe- 
cies Adyerbiorum constituentes, scilicet: Ad- 
yerbium temporis interrogativum, et re- 
sponsimm. Adyerbium temporis interroga- 
timim significat per modum determinantis 
Yerbum sub ratione temporis, per modum 
inquirentis tempus, ut quandof Adyerbium 
temporis responsimtm significat per modum 
determinantis inhaerentiam Yerbi ratione 
temporis, sub modo respondentis, ut nunc, 
nuper, hodie. 



"i 

y 



■ ■• — ■I2r— •; ■■■•.■... •^•- -. 

\ ■ • ■ I'- • • ; s 

Et notandum quod nulla species Adverbii 

determinat Yerbum sub ratione modi signifi- 

candi essentialis generaUssimi ipsius Verbi; 

sed sub ratione modorum specialium, vel \^ 

accidentalium, ut visum est. m.*^ 

Et notandum, quod Donatus posuit quae- 

dam Adverbia specialia personalia; quae ta- 

men Adverbia non sunt, nec Verbum ratione 

personae determinant; quia etiam possunt 

adiungi Verbis, quae sunt nullius personae, 

ut dicendo : legitur mecum, amatur tecum. . 
. Unde dicendum, quod secundum Priscianum, •- 

sunt pronomina cum praepositione per apo- H 

stropham prolata, et transitive cum Verbis ^ 

a parte post constructa. Sic etiam patet, 

quod sicut modus essentialis generalissimus 
' Adverbii dividitur in modos subaltemos, ad f 

modos specialissimos descendendo, sic pari 

modo Adverbium simpliciter sumptum divi- 

ditur in Adverbia specialia. 

162. Epilogus, — Dividitur autem Adver- 

bium, primo in Adverbium dete^^minans 

Verbum ratione significati, et in Adverbium 
^ determinans Verbum ratione modi signifi- 

candi, Adverbium determinans Verbum ra- 

tione significati subdividitur in Adverbium 

locif quanUtatiSy qualitatis, et vocandi. 
Item Adverbium determinans Verbum 

ratione modi significandi subdividitur in Ad- 



1 



» 






-^ 



» ■ 



'.— •122 — 

verbium determinans Verbum ratione compO' 
siUoniSp ratioiie rhodif et ratione temporis. 
. Item Adverbium determinans Verbum 
ratione compositionis subdividitur in Adver- 
bium interrogandi, dubitandi, afflrmandi, 
negakdi, modi/icandi, ordinis, simiUtudinis, 
eventus, prohibendi, eUgendi, congregandi, 
demonstrandi, residendi, exclUdendi. 

Item Adverbium determinans Verbum 
ratione modi subdividitur in Adverbiiun 
horiandi et optandi. 

Item Adverbium determinans Verbum 
ratione temporis subdividitur in Adverbium 
requirens tempus, et Adverbium respondens 
tempus, de quibus omnibus dictum est. 

De comparatione, specie et figura di- 
cendum est hic sicut in Nomine (1). 

Et sic patent modi significandi essentia- 
les et accidentales Adverbii, qui sunt, et quot 
sunt, et a guibus proprietatibus sumuntur. 

Capdt XXXVI. 

De modo signiflcandi essentiaU 
generaUssimo Participii. 

163. Participium. — Modus signiflcandi 
essentialis generalissimus Participii est liio- 



' (I) Vld. c: XVI et XVIII. 






(4) Vid. c. XXV. 






t9 

:> 



— 123 — 

dus significandi per modum esse indistantis 
a substantia. Circa quod notandum, quod mo* 
dus esse in Participio et in Verbo ab ea- 
dem rei proprietate oritur, quae est proprie- 
tas fluxus et sicdcessionis ; et in.hoc modo 
Participium a Verbo non discriBpat (1). 

Modus 2i\iiem indistantis a substantia, 
seu modus uniti substantiae, Bumitur ab ea- 
dem rei proprietate in Participio, a qua su- 
mitur modus adiacentis in Nomine, et com- ^ 

positio in Verbo ; et haec est proprietas in- 
haerentis alteri secundum esse. Et non est •m 

inconveniens ab eadem rei proprietate mo- H 

dos significandi diversos, non oppositos, oriri, 3^ 

cum modi signiflcandi oppositi in eadem 1 

voce possint fundari. Et per hunc modum • 

signiflcandi, Participium a Verbo distingui- t 

tur, et per ipsum Participium in suum sup- 
positum in constructione et in situ collo- 
catur. 

Participium ergo est pars orationis 
significans per modum esse indisiantis a 
substantia, sive uniti cum substantia, quod 
idem est. Et dicitur pariicipium, quasi par- 
tem Nominis, et partem Verbi capiens ; non 
partem essentialem, id est, modum essen- 



I 






- — 124 -r- 

tialem utriusque, ut quidam dicunt» quod 
Participium significat per modum entiSy et 
per modum esse^ quod falsum est; quia tunc 
Participium non esset ab utroque distinctum 
speCiflce, quod est inconveniens. Sed pro tanto 
dicitur Participium capere partem Nominis 
et Verbi^quia habet quosdam modos signifl- 
candi accidentales modis accidentalibus No* 
minis et Yerbi consimiles, ut statim ap- 
parebit. 

Caput XXXVII. 

De modis significandi essentialibus 
subaltemis et specialissimis Participii. 

164. Partioipii divisio subaltema. — Sub 
modo essentiali generalissimo Participii ad 
modos subaltemos descendamus. Dividitur 
autem modus esse indistantis in tres mo- 
dos subalternos. Primus modus est modus 
signiflcandi per modum esse generaliter re- 
spectu cuiuslibet esse specialis. Et hic mo- 
dus constituit Participium substantivum, ut 
ens, existens. — Secundus est modus signi- 
ficandi per modum esse generalis, respe' 
ctu nominationis propriae tantum. Et hic 
modus constituit participium vocativum, ut 
nominans, vocans. — Tertius est modus si- 



'... 






— 125 — , 

gniflcandi per modum esse specialis acHoms, 
vel passionis.. Ei hic modus constituit Par- 
ticipium adiectivum. 

165. Partioipii adieotivi divisio. — Et sub- 
dividitur iste modus esse specialis actionis hI^ 
vel passionis in quatuor modos essentiales 
specialissimos. Primus est modus signifl- 
candi per modum actionis tantum; et hic 
modus constituit Participium ab activo de- 
scendens» ut tegens, amans. — Secundus mo- ^ 
dus est modus significandi per modum pas- 
sionis tantum ; et hic modus constituit Parti- ■■ 
cipium a Verbo passivo descendens» ut ama- 9 
tus, lectus. — Tertius est modus signiflcandi ^ 
per modum neutrius; et huiusmodi modus 
constituit Participium a verbo neutro descen- . 
dens» ut stans, currens. — Quartus est mo- ' 
dus signiflcandi per modum utriusque simul ; 
et hic modus constituit Participium a Verbo . 
communi descendens» ut criminans, crimi- 
natus, et huiusmodi. 

166. Epilogus. — Et sic patet, quod sicut 
modus essentialis generalissimus Participii 
dividitur in modos subalternos, ad specialis- 
simos descendendo» sic etiam Participium, 
simpliciter sumptum, dividitur in Partici- 
pium substantivum, et adieciivum, et vo- 
cativum. Adiectivum siibdividitur in acU- 
vum, passivum, neuirum, et commune. 



I 



ft 



I 



— 126 — 



Capot XXXVIII. 



De modis significandi accidentalilfus 
-■'" Participii. 



• • »■ 



167. Fartibipii significatio. — Consequen- 
ter de modis signiflcandi accidentalibus Par- 
ticipii videamus. Swit autem, secundum Do- 
natum, sex accidentia Participii» scilicet; se- 
gnificatio, genm, temjpus, numerm, figura, 
casus. Signiflcatio in Participio, secundum 
Orammaticos, idem est, quod genus in Yerbo, 
et ab eadem proprietate sumitur. Oenus au- 
tem in Yerbo, ut dictum est (1), est modus 
signiflcandi per modum dependentiae Yerbi 
ad obliquum post se, in ratione termini ; et 
hoc idem est significatio in Participio. 

Ex hoc sequitur, quod quemcumque mo- 
dum signiflcandi Yerbum exigit post se in 
obliquo, ratione generis, eumdem exigit Par- 
ticipium post se in obliquo, ratione signifi- 
cationis; et hic modus est modus signifl- 
candi in ratione termini absolute, et non con- 
tractiy tamen contrahitur, ut dictum est de 
Verbo (2). Quod autem aliquod Participium 



(I) Num. 137. 
(8) Cap. XXV. 



(1) Cap. XVI seqq. 

(2) Cap. XXXII. ' , 

■ j 



Oi 



— 127 — 

sit signiflcationis activae, vel passivae, et sic 
de aliisy hoc totum de parte vQcisattenditur. 
168. Participii genus — numerus — 
figura — casus — persona— tempus. — De 
genere, nuniero, figura, casu, et persona, 
sicut in Nomine dictum est (1),: intelligitur 
hic; et de tempore eodem modo intelligitur 
hic, sicut dictum est de Yerbo (2). Sed tamen ^ 

notandum, qiiod Nomina adiectiva, et Prono- 
mina, quae tot sunt Adiectiva, et ^Participia ^ 

adiectiva, habent casm, nwnerum, genus, et ^ 

personas, non ex parte suae rei, per se lo- •■ 

quendo, sed ex parte rei subiectae. NamiSigni- 1 

ficatum istorum non stat per se sub proprie- 1f 

tate agendi, vel paiiendi, a qua oritur ge- 
nus ; nec • stat per se sub proprietate unius, 
vel plurium, a qua sumitur numerus, cura f 

accidentia numerentur ad numerationem sub- ' 

iectorum; nec etiam stat per se sub pro- 
prietate termini, vel principii, a qua ori- 
tur casus; non enim tali dependentia con- 
structio enuntiatur et terminatur; nec eliam 
stat per se sub proprietate loquendi, a qua 
oritur persona; sed res subiecti per se sub 
istis proprietatibus consistit. Unde dicta ac- 
cidentia insunt eis per attributionem sui ad 



I 



ft 



.—128 — 

subiectum; et ideo etiam huiusmodi Adiectiva 
requirunt dicta accidentia in subiectis, non 
per modos signiflcandi proportionales, sed 
similes; scilicet: simile genm, similem nu- 
merum, simil^m personam requirunt, ut 
postea patebit. 

Et sic patent modi signiflcandi Partici- 
pii esseniiales, et accideniales, qui sunt, et 
quot sunt, et a quibus proprietatibus oriuntur. 

169. Fartioipii significatum, — De signi- 
flcato Participii hoc intelligendum est, quod 
intelligitur de signiflcato cuiuslibet termini 
concreti accidentis, quod quidam ponunt ag- 
gregatum ex utroqqe, scilicet ex accidente et 
subiecto; et quidam ponunt illud solum esse 
accidens» sub modo dependentis ad ipsum 
subectum; alii ponunt aggregatum formali* 
ter esse« tamen per rationem accidentis. Et 
quia omnes istae positiones habent forte de- 
fensoreSy ideo de signiflcato Participii di- 
putantibus relinquantur. 

Caput XXXIX. 

De modo significandi Coniunciionis tam 
essentiali generalissimo, quam subaU 
temo specialissimo. 

170. Goniunctio. — Modus signiflcandi 
essentialis Coniunctionis generalissimus est 



— 129 — 

4 ' 

modus significandi per modum coniungentis 

dtu) extrema. Et sumitur iste modus signi; 

flcandi a proprietate coniungentis et unien- 

tis in rebus extra. Coniunctio ergo est pars 

orationis, per modum coniungentis duo 

extrema significans, 

171. Goniunctionis modi subalterni. — Sub 

modo essentiali generalissimo Coniunctio^ 

nis, ad modos subalternos, per divisionem 

descendamus. Dividitur autem iste modus '^ 

* coniungentis duo extrema in modum con- ) 

iungentis duo extrema per vim, et in mo- ^ 

: dum coniungentis duo extrema per ordinem. j| 

j Et hos duos modos Donatus appellat pote-' i 

istates. Et habet se similiter potestas in Con- I 

; iunctione, sicut significatio in Adverbio. Nam • 

' sicut significatio in Adverbio consistit in spe- f 

/ciali modo determinandi (i), sic potestas 

in Coniunctione consistit in speciali modo 

coniungendi, Et istiusmodi modus est mo- . 

dus coniungendi per vim, etper ordinem. 

Ex lioc patet, quod potestas in Coniun- 

ctione non est modus signiflcandi acciden- 

talis, nisi pro tanto, quia est extra ratio- 

nem Coniunctionis simpliciter et absolute 

sumptae, ut dictum est de signiflcatione in 

Adverbio. 



(1) Vid. cap. XXXIV. 

9 



I • •«'■ 



— 130 — 

172. Coniunctio per vim — copulativa — 
disiunctiva. r- Modus signiflcandi per modum 
coniungeniis duo extrema per vim est mo- 
dus; significandi, uniendi duo extrema, 
quae inter se dependentiam non habent, ut 
duo substantiva, vel duo adiectiva, vel duas 
oratione8,'inter.se ordinem non habentes. Et 
dividitur in duos mbdos essentiales specialiS' 
simos. Quorum primus est modus signifi- 
candi per modum coniungentis duo extre- 
ma inter se, et respectu alicuius tertii, Et 
iste modus constituit Goniunctiones copula- 
tivas. — Secundus modus est modus signifi- 
candi per modum coniungentis duo ex- 
trema inter se, distinguendo ea respectu 
tertii. Et hic modus constituit Coniunctiones 
disiunctivas, de quibus BoStius dicit, quod 
Coniunctio disiunctiva sentit hoc, quod ea 
qme coniungit, simul esse non permittit. 

173. Goniunctio per ordinem — causalis 
— rationalis — expletiva. — Itera modus 
signiflcandi per raodum coniungentis duo ex- 
trema secundum ordinem est modus unien- 
tis duo extrema per ordinem inclinata. Et 
dividitur in duos modos essentiales specia- 
lissimos. Quorum primus est modrn signifi- 
candiper modum coniungentis duo extrema 
secundum ordinem ex parte ante se tenen- 
tia. Et hic modus constituit Coniunctiones 



• 

■ i 



— 131 -- 

• 

catisales, quae se tenent ex parte anteceden- 
tis, quod est causa consequentis, dicendo sic: 
Sbcrates currit; ergo movetur. — Secundus 
est modm significandi per modum coniun- 
gentis duo eootrenia secundum ordinem 
ex parte consequentis se habentia. Et hic 
modus constituit Goniunctiones rationales; 
et bene rationales dicuntur, quia magis se 
tenent ad partem consequentis, ciiius ratio 
dependet ab antecedente, ut dicendo: terra 
interponitur inier solem ei lunam; ergo 

' luna eclipsatur. 

174. Epilogus. — Et est notandum, quod 

, quaedam Coniunctiones dicuntur expletivae, 
quae secundum veritatem non sunt Coniun- 

' ctiones,quia non coniungunt, sed tantum con- 

/ iuncta ornant, et in sermone non sumuntur 
/ propter necessitatem, sed propter ornatum. 
Si autem eas Coniunctiones expleiivas vo- 
lumus includere in speciebus Coniunctionis, 
hoc modo sufflcientiam harum specierum 
«umamus: omnis Coniunctio aut coniungit 
duo extrema, aut duo extrema coniuncta or- 
nat. Si coniungit, hoc est dupliciter : aut per 
vim, aut p^r ordinem. Si per vim, hoc est 
dupliciter : aut coniungit aliquid inter se et 
respectu tertii, et sic sunt coniunctivae ; aut 
coniungit aliquid inter se, distinguendo re- 
spectu tertii, et sic sunt Coniunctiones dis- 






« .■ 



^ ,132 — 

tuhctivae. Si per ordinem, hoc est dupli- 
:citer: aut Goniunctio se tenet ex parte an- 
iecedentis, et sic sunt causales; aut magis 
ad.conseqtiens, et.sic sunt rationales. — 
Si autem Goniunctio extrema non coniungit, 
:^ cdniuncta''a(2oma<, sic tunc sunt Coniun- 
cti6hes:^a?pfefe't?a^,»quia extra plenum sen- 
sum orationis sunt positae. 
. ' Et sic patet» quod sicut modus signifl- 
candi essentialis generalissimus dividitur in 
duos modos speciales, ad spedalissitnos de- 
scendendo, sic dividitur Coniunctio simpliciter 
sumpta in coniunctionem coniungentem per 
vim, et coniunctionem coniungentem per or- 
dinem. Coniunctio per vim coniungens divi- 
ditur in coniunctionem copulativam^ et dis- 
iunctivam. Item Coniunctio coniungens per 
ordinem dividitur in coniunctionem causa- 
lem et rationalem. 

Caput XL. 

De modis significandi a^cidentalibus 

Coniunctionis. 

175. Goniimctionis species — fignra — ordo. 
— Consequenter de modis significandi acci' 
dentalibm Coniunctionis videamus; qui sunt 
tres, scilicet : species, figura et ordo. De spe- 



4 «^ *" "•• * 



— 133 — 

cie et figura in Coniunctione idem sicut in 
Nomine (1) dicendum est; ab eisdem enim 
proprietatibus sumuntur utrobique. Ordo m 
Coniunctione sumitur ab ordine .in rebus 
ab extra. » r = » i > jm . ., .•. 

Est enim ordo in Coniunctione modi^ si- 
gnificandi activm, quo mediante Coniun- 
ctio ordinem extremorum consignificat ; 
ratione cuius ordinis aut Coniunctio praepo- 
nitur tantum, aut postponitur, aut indifferen- 
ter praeponitur et postponitur extremis con- 
iunctis. 

Et sic patent modi signiflcandi Coniun- 
ctionis qui sunt, et quot sunt, et unde oriantur. 

i CkPVT XLI. 



I » 



De modo significandi essentiali^ 
generalissimo Praepositionis. 

176. Fraepositio. — Modus signiflcandi 
essen iialis generalissimus Praepositionis 
est modus signiflcandi per modum adiacen- 
tis alteri casicali ipsum contrahens, et ad 
actum retorquens. Et iste modus Praeposi- 
tionis sumitur a proprietate determinatio- 
nis, et coarctationis in rebus. 



(I) Cap. XV et XVIII. 



- «'V- 



M^^^^rl^^ •' ■ — '134 — 

.',■-.<• ■ , ■...■. • . %. f -^ 

j :Et est notanclvim, quod Praepositio non 
est inventa propter verba vehementis transi- 
tionis,,ut quidam dicunt; hoc enim non vi- 
•detur grammatice dictum, cum Grammaticus 
velocem vel tardam transitionem non consi-. 
deret.v Item quaedam verba Praepositiones 
exigunt, quae tamen nullam habent transi- 
tionem, nec velocem, nec tardam, ut dicendo, 
sum in domo. Item dicendo, annulus ex 
auro ; nomQVL annulus exigit Praepositionem, 
non tamen ullam transitionem habet, ut patet 
: de se. 

.^i.i.Unde,dic6ndum est, quod Praepositio 
inventai.est, flnaliter propter casuale, non; 
quodcumque, sed quod est Accusativus, et- 
Ablativus. Nam, sicuti dictum est de No*; 
mine (1), quod Accusativus est modus signifl- v 
candi ut quem, .contrahibilis per modum ut ^ 
ad quem, in quem, prope quem, et iuxta 
qt^em, et sic de aliis; similiter Ablativus est 
modus signiflcandi per modum ut quo, con- 
trahibilis ut a quo, et in quo, et sine quo, 
et huiusmodi; talis autem coarctatio casm' 
. lis flt per praepositiones Accusativo casui, 
vel Ablaiivo deservientes ; unde Praeposi- 
tio inventa est, ut primo modum casualem 
conirahat et coarctet; et deinde casualem 



(1) Gap. XIX. 



.••v^V^v^T^u^-A 



— 135 — . 

ad actum reducat Per hoc enim quod Prae- 
positio casuale coarctat et contrahit, Praepo*< 
sitio casuale ad actum reduciti etsufflcien^ 
ter disponit, ut cum actu construatur et su- 
matur. Hic sumiturac^tis pro constructibili 
dependenti ad casuale, non enim dependens 
ad casuale, mediante Praepositione» semper 
est actus, licet ut frequenter. 

Est ergo Pra^posiiio pars orationis, si- 
gnificans per modum adiacetitis alteri ca-. ^ 

sualif ipsum contrahens, et ad actum re- > 

ducens (1), etc. • 

I 

Caput XLII. ^ 

I 

De modis significandi lam subaliernis^ % 

quam specialissimis Praepositionis. 

177. Praepositionis divisio. — Sub hoc 
autera modo generalissimo Praepositionis, 
ad modos subaltemos per quamdam divi- 
sionem descendamus. Dividitur autem iste 
modus generalissimus Praepositionis in tres 
modos subalternos : quorum primusestmo- 



(I) « Praepositio cum suo casuali aequipollel adver- 
biali delerminationi, et potesi construi cum innnilivo si- 
gniflcante terminum polentiae ». — Oxoni II. d. 3. q. 8. 
%n. 14. 



. Tr.'-'" VW»-* ^l •;• • ' 'f-"Vy' '". ► 






— 136 — 

dus signiflcandi per modum contrahentis et 
retorquentis Acctcsativum tantum. — Secun- 
dus modus.est modus signiflcandi per mo- 
dum cohtrahentis et retorguentis Ablativum 
tantum. ■— Tertius modus est modus signi- 
ficandi . per . modum contrahentis et retor- 
quentis Accicsativum et Ablativum, scili- 
cet utrumque indiflbreiiter. 

Et hos tres modos essentiales subalter- 
nos vocat Donatus casufn Praepositionis. 
Et habet. se similiter casus in Praepositione, 
sicut significatio in Adverbio, et poiestas in 
Coniunctione. Nam sicut significatio in Ad- 
verbio consistit in modo speciali determi- 
nandi, et potestas in Coniunctione in spe- 
ciali modo coniungendi, sic casm in Prae- ^ 
positione consistit in speciali modo contra- ' 
hendi et retorquendi, Et hoc tripliciter va- 
riatur, ut dictum est; et ex hoc patet, quod 
casics non est accidens Praepositionis, nisi 
secundum quod dictum est de significatione 
in Adverbio (1), et de potestate in Coniun- 
ctione (2). 

Item, primus modus signiflcandi, scilicet, 
per modum conti*ahentis Accusativum, di- 
viditur in triginta modos specialissimoSy 



(\) Vld. *n. ^53. 
(2) Vld. n. M\. 



' ■ * . *T,' ^**^'-^y^.^f ,^ 



triginta species Bpecialissimas «.Praepositio-. 
nis constituentes, quae suntapud/anfe, etc. 
quae diversos habent modos contraheridi cor 
suale, licet in his non inyeniatiir^pluralitas 
individuorum, sed quot ■sunts^ecieSj.totsunt . 
individua; •■ ' '•'i>-.- .v-^t'-/\ u;.iv.«i^'^^".'i\.^nV;^ • 

Secundus modus significaiidi, scilicet mo-. 
dus contrahentis Ablativum tantum, subdivi<> 
ditur in quindecim modos,specialissimos, 
quindecim species specialissima,s Praeposi- 

' tionis constituentes; quae sunt, a, ab, abs^. 
quCy etc. De quibus idem est dicendum si- 
cut prius. 

; Tertius modus signiflcandi, scilicet per 

: modum contrahentis utrumque casualey sub- 
dividitur in quatuor modos specialissimos, 

, qicatuor species Praepositionis constituentes/ 
quae sunt, in, sub, super, et subter, 

178. Epilogus. — Et sic patet, quod sicut 
modus signiflcandi essentialis generalissi- 
mvs Praepositionis dividitur in inodos sw- 
balternos, ad specialissimos descendendo, 
sic Praepositio simpliciter sumpta dividitur 
in Praepositiones deservientes Accusativo 
tantum, et in Praepositiones deservientes 
Ablativo tantum, et in Praepositiones de- 
servientes utrique. 

Item Praepositiones deservientes Acci^ 
sativo tantum dividuntur in triginta species; 






et Praepositiones deservientes ilfttoWro tan- 
tum in quindecim species ; et Praepositiones 
deservientes utrique in quatuor species, de 
quibus omnibus visum est. 

179. Praepositionis e*tymologia. — Notan- 
dum, quod cum PraepostUo dicatur a prae- 
ponendo, quod secundum Grammaticos di- 
citur praeponi partibus orationis dupliciter : 
uno modo ^rappositionem, cum Praeposi- 
tio servat sibi vim divisionis, et manet Prae- 
positio per eius modum signiflcandi essen- 
tialem , generalissimum. Et haec est vera 
Praepositio, et ab aliis partibus orationis di- 
stincta. Alio modo praeponitur partibus ora- 
tionis per compositionem ; tunc non manet 
per se dictio, nec pars orationis; sed cadit 
in vim dictionis, cum qua componitur; et 
tunc Praepositio non retrahit, nec retorquet, 
sed complet, aut mutat, aut minuit. 

180. Praepositionis cum partibus compod- 
tio, — Praepositio autem dupliciter componi- 
tur cum partibus : uno modo separabiliter, 
ita quod praeter compositionem potest dictioni- 
bus adiungi, et a dictionibus separari, et sub: 
proprio modo stare. Alio modo inseparabili- 
ter ; et sic non meretur dici Praeposilio, nisi 
valde improprie, propter quamdam simililu- 
dinem, quam habet cum Praepositione in 
compositione. Nam sicut Praepositio in com-. 



V .. 



- 139 -\ ?>;.;: 

positione complet, aut niutat, aut minuiVsic 
etiam istae, ut distraho, reprobOy regredior, ^ 
et huiusmodi. .... ..».',: ^ : 

Et ultimo est notandum, quod Praepo- 
sitiones in compositione non sunt verae Prae-. 
positiones, quia per se nihil signiflcant, cum 
non sint per se dictiones, nec etiam per se 
modum signiflcandi habent; sed adduntur 
aliis dictionibus tamquam syllabicae adiectio- 
ncs, ut met, pte, et huiusmodi. Quare au- 
tem habitudo vel circumstantia causaruni at- 

» 

tribuitur Praepositioni, hoc magis fortasse 

ex signiflcatione constructibilium extremo- 
, rum elicitur. Nam Praepositio extra compo- 
^ sitionem, si per se proferatur, nuUa circum- 

stantia causarum per eam exprimitur, nec de 
; vi vocis, nec de vi signiflcati, nec de vi alte- 

rius modi signiflcandi. - • .' ' 

Et sic patent niodi signiflcandi Praepo- 

sitionis, qui sunt, et quot sunt, et a quibus . 

proprietalibus sumantur. 

Caput XLIII. 

De modo significandi essentiali 
generalissimo Interiectionis. 

181. Interiectio. — Modus signiflcandi 
essentialis generalissimtcs Interiectionis esi 

» . • - . 



— 140 — 

iiiodus signiflcandi per modum dieterminan- 
tis alterum, quod est Verbum, vel Partici- 
pium, affeciiones animi repraesenians. Nam 
cum anima. afflcitur. motu doloris, gaudii, 
metuSy et huiusmodi, hoc per Interiectiones 
exprimiturisUnde Jntereec^io determinat Ver- 
bum^ vel, Partioipium^ non simpliciter, sed in 
comparatione ad . < aniroam , eius affectwn 
ecoprimens. - 

Interiectio ergo est pars oraiionis si- 
gnificans per modum deierminantis alte- 
rum, quod est Verbum, vel Participium, 
affectm vel moim animae repraesenians. 
Et hoc voluit Donatus signiflcare, cum dixit, 
guod Interieciio est pars orationis signi- 
ficansmeniis aff^ecium, voce incogniia; id 
est, conceptum mentis sub voce non delibe- 
rata, sed quasi abpupte prolata. 

Caput XLIV. 

De modis significandi specialissimis, 
ei de sufficientia divisionis Inierieciionis. 

182.Interieotionis divisio. — Sub hoc modo 
essentiali generalissimo Interieciionis, ad 
modos specialissimos descendamus. Dividitur 
autem ille modus in quatuor modos speciales. 

Primus est modus signlflcandi Interie- 
ctionis per modum determinantis alterum, 






— 141 — / 

» 

motum doloris, vel trtstiiiaem anima' re- 
praesentans. Et iste modus cohstituit Interie- 
ctionem doloris, ut heul> ' < « ' - ,. i^ 
Secundus modus est modus signiflcandi 
per modum determihantis allerum, motum 
gaudii vel laetitiae in anima repraesentans. 
Et iste modus constituit Interiectionem lae- 
iitiae, ut evax! et huiusmodi. 

Tertius modus est modus significandi 

per modum deterrainantis alterum, motum 

admirationis in anima repraesentans. Et hic 

modus constituit Interiectionem ddmiratiO' 

'. niSy ut papae! et huiusmodi. 

: Quartus modus est modus significandi 

'• per modum determinantis alterum, motum 

j terroris, vel metum repraesentans. Et iste 

l modus constituit Interiectiones metus, ut 

/ deeh! at! et similia. ' * ■''' 

Et hos quatuor modos specialissimos es- 

sentiales Interiectionis Donatus sub significd' 

tione comprehendit; et habetur eodem modo 

significatio ad Interiectionem, sicut significa- 

iio ad Adverbium (1), et potestas ad Coniim- 

ctionem (2), et casus ad Praepositionem (3). 

Sicut enim significatio in Adverbio consistit 



(1) Vid. n. m. 

(2) Vid. n. M\. 

(3) Vld. n. 477. 



v^^-vj^w-T^toV* 



-rv 142 — 

in speciali mbdo detehrminandi^ et potestas in 
Goniunctione in speciali modo coniungendi, 
et cast^s in Praepositione in speciali modo 
contrdhendi ; i sic significatio Interiectionis 
consistit in • speciali modo determinandiy spe- 
cialem motum in anima repraesentans. Et 
hoc consistit in quatuor modis, ut visum est. 
Et ideo significatio non est accidens Interie- 
ctionis, nisi sicut visum est de aliis. 

183.-Ratio praedictae divisionis, — Suf- 
flcientia i^tarum specierum sic potest accipi: 
ciim interiectio determinat Verbum, et expri- 
mit motus et affectiones in anima, potest 
ergo anima moveri circa convenientia, vel 
circa non convenientia, vel circa medio 
modo se habentia. Si circa convenientia, sic 
sunt Interiectiones laetitiae; si circa noncon* . 
venientia, hoc est dupliciter : vel cadunt sub • 
tempus praesens, et sic sunt Interiectiones 
doloris] vel sub futurum, et sic sunt Inter- 
iectiones metus^ quia de praesenti dolemils, 
et de futuro timemus; si autem anima af- 
flcitur circa medio modo se habentia, sic 
sunt Interiectiones admirationis. 

Notandum ergo est, quod Interiectiones, 
et aliae partes indeclinabiles, non tot modos 
signiflcandi habent, quot partes declinabiles, 
quia signiflcatum partium indeclinabilium 
paucis subsistit proprietatibus, sed signiflca: 









■ ; , ■ ,— .ti43 —.■'■..:.:.::.%':. 

tio partium declinabilium multisVidep^pau- 
ciores sunt modi signiBcandi partibUs^inde* 
clinabilibus, quam declinabilibus.* • l 

Et sic patent modi signiBcandi Interie- 
ctionis, qui sunt, et quot sunt, et unde 
oriantur. ' 

Et haec de modis signiQcandi essentia- 
libus et accidentalibus octo partiimi oratio- 
nis, prout ad Etymologiam spectant, dicta 
sufflciant. 

Capot XLV. 



> 
> 



De tribus passionibus octo partium » 

1' • orationis in generali. i 

i:- ■ ■■ ■■ . 

l 184. Orationis passiones. — Habito de mo- 
/ dis signiflcandi octo partiuro orationis; sub 
i ratione, qua sunt principium formale par- 

tium sermonis, secundum quem modum per- 

tinent ad Etyrnologiam, consequenter de 

ipsis dicamus prout sunt principium efflciens 

intrinsecum constructionis, et aliarum pas- 

sionum sermonis, secundum quem modum 

pertinent ad Diasyntheticam ; et hoc nihil 

aliud est, quam applicare eos ad constri^ 

ctionem, congruitatem, et perfectionem, 

ostendendo qui modi significandi, quarum 

construclionum, congruitatum, perfectionum, 



— 144 — 

sunt prihcipia...De: his ergo tribus passioni- 
bus delerminemus. 

.185. Prinoipium materiale Gonstructionis. 
— Prim'6 earum principia in generali videa- 
mus. Sunt/auteniquatuor principia essentia- 

' lia constrtcendi sermonem congrue et per- 
fectej scilicet i^materfate, formale, efficiens, 
et finale. Principium materiale construendi 
sunt constructibilia ; quia sicut se habet sub- 
iectum ad accidens, sic se habent constructibi- 
lia ad constructionem : sed subiectum est ma- 
teria accidentis, nam accidens non habet ma-. 
teriam ex qua, sed in qua (1); ergo constru- 
ctibilia sunt materia constructionis. Et unius 
constructionis non sunt plura, vel pauciora 
duobus; quia, ut patebit, constructio causa 
tur ex dependentia unius constructibiliS' 
ad alterum : sed una dependentia non est ' 
nisi duorum, scilicet : dependentis, et deter- 
minantis ; ergo unius constructionis non sijnt 
nisi duo constructibilia principalia, scilicet: 
dependens, et terminans. 

Et ex hocf patet error dicentium hanc 

, constructionem esse unam : homo albus cur- 
rit bene. Nam hic sunt diversa dependentia : 
una, qua Adiectivum dependet ad Substan- 
tivum: alia, qua Verbum dependet ad sup- 



(1) Vid. Lexic, ScoM. Distinct. v. Accidens, etc 






, — -145 — .] ./ ,V,-.>- 

positum : tertia» qua determinans dependet 
ad determinibile; ergo non erit hic una'coa- 
struotio. Similiter cum dicitur : Socrafes j)^r- « 
cutit Platonent; hic propter diversas de-^ 
pendentias Verbi ad suppositum ante ^g, et 
ad obliquum post se, non potest esse una 
constructio, ut de se patet. 

186. Formale. — Pr incipium ' /ormate 
: constructionis est unio cohstructibilium ; hoc 
enim est forma rei, per qucki res habet 
esse (1) : sed constructio habet esse per con- 
structibilium unionem ; ergo constructibilium 
unio est forma constructionis. 

187. Efficiens intrinsecum — extrinsecum- 
" — Principium efflciens constructionis est du- 
^plex, scilicet: ecGtrinsecum, et intrinsecunii. 
^ Intrinsecum sunt modi signiflcandi » respe- 

ctivi, ratione quorum vel unum ^ constructi- 
bile est ad alterum dependens, vel« alterius- 
dependentiam determinans ; a quibus mo- 
dis significandi respectivis abstrahuntur duo 
modi significandi generales, scilicet: modua 
dependendi in uno constructibili, et modus 
dependentiam terminans in altero constru- 
ctibili. 

Et hi modi significandi dicuntur efficere 
constructionem, pro tanto, quia praeparant 



i\) Vld. Lexic. ScoUst Dislinci. v, For.na, etc. 



•^^ ' 



— 146 - 

et disponunt constructibilia ad actualem unio- 
nem, quae flt per intellectum ; licet quaedam 
magis remote, et quaedam magis propinquOi 
ut patebit in sequentibus. Et dicuntur modi 
significandi principium intrimecum, quasi 
inter constructibilia manentes. 

Sed principium efflciens extHnsecum 
est intellectus, qui constructibilia per modos 
signiflcandi disposita et praeparata actu unit 
in constructione et sermone. Constructibilia 
enimy qualitercumque summe disponantur ad 
unionem per suos modos signiflcandiy nun- 
quam . tamen unum , constructibile actu se al- 
teri unit ;<: sed. hoc flt per intellectum, ut di- 
ctum est. Et dicitur intellectus principium 

'extrinsecum, quasi extra constructibilia 
manens. v 

188. Finale. — Principium finale est 
expressio mentis conceptus compositi. Quia, 
ut dicitur V. Metaph. text. 21, Finis est,. 
gratia cuius aliquid fit (1) : sed constructio 
partium orationis flt gratia expressionis men- 
tis conceptus compositi; ergo expressio men- 
tis conceptns compositi est flnis constru- 

' ctionis. Unde Philosophus /. Perihermenias 
cap. 1. dicit, quod ea quae sunt in voce. 



(1) Vid. Exposlllon. Docloris ; ei Le^c, ScotisL 
Dislinct. V. Fmis, elc 



V ^ 



- 147- ■■•-•:.:;,:■ / ■ 

» - ■ . ■ 

id est, voces signiflcatiyae in prolatione^ qua- 
les sunt orationes Grammaticae, ^un^ noto^ 
passionum earum, quae sunt in anima (1) : 
sciUcet signa conceptus mentis, vel animae: 
signum aUtem est flnaliter propter signifi- 
catiun; ergo constructio vel oratio in Gram- 
matica est finaliter propter exprimendum 
mentis conceptum. 

Caput XLVI. 

De natura construcUonis in se, , 

: via definitionis. 

i 

y • 

V 189. Cionstraotionis definitio. — Conse- 

rquenter videamus de istis tribus passionibus 

/in speciali; et primo de constructione, se-^ 

{ cundo de congruitate, et tertio de perfeciiO' 

ne, quia constructio est potior congruitate, et 

congruitas prior perfectione, ut patebit. 

Ad cognoscendiun naturam constructiO' 
nis in se, et 'in suis partibus subiectivis, no- 
tandum est, quod constructio est quoddam 
incomplexum univocum. Secundum autem , 
BQfitium, incomplexum univocum habet dupli- 
cem cognitionem, scilicet : per definitionem, 
qua res cognoscitur secundum sui esse; et 



(1) yid. Doctor. Super / Periherm. q. 2. 









-^ 148 — 

per divisionemy qu3i res cognoBcitur secun- 
dum sui posse( AA deflnitionem ergo constru- 
ctionis, et ad eius divisionem procedamus. 
Definitur ergo constructio sic: ConstrucUo 
est consiructibilium unio, ex modis signi- 
ficandi, et intellectus causata, ad expri- 
mendum mentis conceptum compositum 
finaliter adinventa. 

Ad cuius intellectum est notdndum, quod 
deflnitio dat causam innotescendi et cogno- 
scendi rem (1), ut habetur VL Topicorum, 
cap. 1: Sed res cognoscitur per suas causas, 
ex quibus habet esse; ergo per suas causas 
habet deflniri. Ex hoc sequitur, quod aliquid 
sufflcientius cognoiscitur, cum per suas cau- 
sas omnes cognoscitur, quam quando cogno- 
scitur per quasdam eius causas tantum, ut 
patet ex intentione ' Philosophi VL Metaph. 
text 1. et deinceps (2). Sed praedicta deflnitio 
aggregat in se omnes causas constructionis ; 
nam per ly constructibilium tangitur causa 
materialis; per ly unio, causa formaUs; 
per ly ex modis significandi caicsata causa 
. efflciens intrinseca; per ly ab intellectu 
causata causa efflciens extrinseca; per.ly 
ad exprimendum mentis conceptum tan- 



(4) Vid. Uxk. Scotist, DisUnct v. DefiniUo. 
(8) Vid. Exposilion. Doctoris. 



» 



— 149, — 



./ 



gitur causa fimlis; ergo dicta. d^finitio. est 
sufflciens. ? ] ';(''* 



t I ^- 



(4) Num. 493. 

(2) Vid. Exposilion. Doctoris. 



t^i 



Caput XLVII. 

De constructione in suis partibics 
via divisionis. 

190. Gonstructionis divisio. — Yisa natura 
constructionis in via definitionis, consequen- 
ter eius natura videamus in suis partibus, / * 
via divisioniSy secundum omnes Grammati- ; \ 
cos, Prima divisio constructionis est hiaec: • 
constructionum alia transitiva, alia intran' \ 
sitiva. Et ista divisio est sufflciens, quia ' 
ad has duas differentias reducuntur omnes . 
constructionum species. Nam retransitiva, 

ei reciproca ad transitivam reducuntur,rUt .' 
postea patebit(l). * - . 

191. Huius divisionis ratio.'- — Ad>^intel- 
lectum membrorum huius divisionis est no- 
tandum, quod in omni genere est dare pri-, 
mum, quod est metrum ei mensura alio-^ 
rum, ut scribitur X. Metaph. Com. 7. (2). 
Est ergo in genere constructibilium dare 
primum constructibile ; ei si est dare pri- 
mum, etiam erit dare secundum, quia pri- 






— 150 — 

mum et secundum sunt differentia ordinis. 
Et iUud est in omni constructione constru- 
ctibUe primumf quod post se dependet ad 
obliquum ; illud vero secundum, quod ante 
se dependet ad suppositum. Illud est etiam 
secundum, quod dependet ad determina' 
bile. Et ratio horum est, quia illud, quod 
post se dependet ad obliquum, dependet ad 
ipsum ut ad terminum et ultimum; quod 
autem ante se dependet ad suppositum de- 
pendet ad ipsum ut ad principium et ad 
primum; quod autem dependet ad suum 
determinabile dependet ad aliquid prius 
se; determinatio autem, et dispositio rei» est 
posterior ipsa re. 

Item notandum, quod cum omnis con- 
structio requirat duo constructibilia, oportet 
unum esse dependens, et alterum dependen- 
tiam terminans; quod sic probatur: quia 
illa duo constructibilia/ ex quibus fit con- 
structio, aut ambo dependent; aut ambo de- 
pendentiam terminant; aut unum dependet, 
et alterum dependentiam terminat : sed non 
possunt ambo dependercy quia dependens 
accipitur ut quid in potentia : sed ex duobus 
entibus in potentia- non flt aliquid unum, ut 
dicitur VIL Metaph. text. Com. 56 (1) ; ergo 



(4) Vid. Exposltion. Doctoris. 






— 151 — 

ex duobus dependentibus non fit constructio. 

— Iteniy si ambo dependerent, mutuo depen- 
derent : sed guae mutuo dependent sunt simul 
natura ; et alia non sunt secundum prius, et 
posterius ordinata; dictum est enim quod 
constructibilium est ordo secundum prius 
et posterius; ergo etc. — Item, constructi- 
bilia non possunt ambo terminare, quia ter- 
{ninans, ut est terminans, est ens in actu: 
sed ex duobus entibus in actu non fit ter- 
tium; ergo non possunt ambo terminare. 

— Relinquitur ergo, quod constructibilium 
unum sit dependens, alterum vero depen- 
dentiam terminans. Nam sicut ex materia 

Jt^ et forma, quorum unum est in actu, alte- 

i rum vero in poteniia, flt per se composi- 

> tum in natura ; sic ex ratione dependendi et 

^ terminandi fit per se constructio in sermone. 

IUud autem constructibile est dependens, quod 

ratione alicuius modi significandi tantum pe- 

tii vel exigit; illud vero constructibile est 

terminans, quod ratione alicuius modi signi- 

ficandi tantum dat^ vel concedit, etc. 

192. Epilogus. — Oonstructio intransitiva 

— transitiva. — Resumo ergo quod dictum 
est, quod in omni constructione est primum 
constructibile, et secundum. Aut ergo secun- 
dum dependet ad primum, aut primum de- 
pendet ad secundum, secundo per sui depen- 



:.■.'■/■ •■ • ■' 



— 152 — 

I .' . I , ■ I ' . •. V ■ • . . j ■ • I 

■ - ' ^ ^- •- . . ■ .» ^ ■ * /. i '. , ' . 

•dentiam a primo recedente. Si secundumde' 
pendet ad primum, sic est constructio in- 
transitiva. Constritctio ergo intransitiva esi 
constructio, in qua secundum constructi-' 
bile, per suos modos significandif dependet^^ 
ad primum; ut dicendo, Socrates currit, 
hoc verbum currit, quod est constructibile 
secundum in hac constriictione, dependet ad 
suppositum, qnod esi primum constructi- ' 
bile. Item dicendo, Socrates legit bene, hoc 
adverbium, 6en^,.quod est secundum con- 
structibile in ista constructione, dependetad 
ve7*bum, quod es t primum constructibile. 

Si autem primum constructibile depen- 
det ad secundum, secundo non dependente ^ 
ad primum, sed ad aliud a primo diversum, 
sic est transitiva. Constructio ergo transi- 
tiva est in qua primum constructibile, 
per suos modos significandi, dependet ad 
secundum, secundb per eius dependentidm 
a primo recedente, si dependens fuerit. Et 
dico, si dependens fuerit, quia in hac cqn- 
structione quandoque constructibile depen- 
dentiam nonhabet, sed solum primi con- 
structibilis dependentiam terminat; ut sic 
dicendo : percutio Socratem. Quandoque aur 
tem secundum constructibile dependentiam 
habet,ut sic dicendo: video legentem librum, 
hoc Participium l^gentem, in ista constru- 






— 153 — ~ 

clione cum hoc, quod . dependentiam yerbi 
terminat ante se, quod isst primum* constru- 
ctibile in hac oratione, etitim^dependet^ad * 
obliquum post se, quod est diversum a con- 
structibili primo. • • W^ii^^i l:HH^'^f 'H^v^ 

193. Gonstractio redproca '^VretranisitiYa. 
— Ex istis patet, quodconstructidr^ceproca, 
ei retransitiva , sub 7ranstYit?d, contiiiehtur. 
Nam constructio redproca transitiva est, ut 
dicendo: Socrates diligit se; quia,h6c^'con-^ 
structibile primum dependet ad siacUndumy f 
secundo non dependente ad primum, sed ad 
aliud, si dependet. Item retransitiva est 
ex duobus transitivis composita, ut dicendo: 

^ Socrates rogat ine, ut diligam eum; ideo 
• sub transitiva continetur. 

194. Constructionis transitivae et intransi- 
tivae etymologia. — Et sciendum, qupd istae . 
duae differentiae, trdnsitivum et intransiti- 
vum, sumuntur in constructionibus metapho- 
rice, id est,per quamdamsimilitudinem /rans- 
itm realis. Nam aliquis dicitur realiter trans- 
ire, quando transit de urio loco ad alium a 
primo diversum. Cum autem quis procedit 
ad aliquem terminum primum, et in isto 
manet, inde non divertens,' tunc dicitur non 
transire. Sic in constructione intransitiva, 
quia dependentia unius, id est, posterioris 
constructibilis, vadit ad primum, inde won 



! 



y 



. ,>^ *,K^Wi^'^^'^^>' ^. ■'':,; '^ >. 



— 154 — 

transiens, ideo intransittva dicitury ut : So- 
crates currit; in constructione vero tran- 
sitiva, dependentia posterioris non vadit ad 
primum» sed. transit ad aliud diversum a 
primOy ideo transitiva merito nuncupatur. 

Notandum * ulterius, jquod in constru- 
ctione intransitiva posterius constructibile, 
dependens ad primum, aliquo modo nititur 
identiflcari cum eo. In constructione autem 
transiUva posterius constructibile non de- 
pendet' ad primum, sed per suam dependen- 
tiam a primo recedens, aliquo modo nititur 
diversificari ab eo. Et inde esi^ quod antiqui 
Grammatici dantes deflnitiones constructio- 
nis transitivae» et intraositivae, dabant eas 
per idem^ et diversum, dicentes, Constru- 
ctionem intransiUvam esae illam, in qua 
constructibilia pertinent ad idem, vel tan- 
quam ad idem videntur pertinere; Con- 
striu)tionem autem transiUvam esse illam» 
in qua constructibilia pertinent ad diversa, 
vel videntur pertinere ad diversa. 

Ulud autem debet intelligi modo» quo 
dictum est; quia pro tanto constructibilia in 
constructione intransitivadicanXwr pertinere 
ad idem, quia posterius constructibile, per 
suum modum signiflcandi» dependens ad pri- 
mum, aliquo modo nititur identiflcari cum 
60. Pro tanto etiam constructibilia in con- 






— 155 — 



«>.: 



structione t9*ansitiva dicuntur pertinere ad 
diversa, quia posterius constructibile/ per 
suam dependentiam a primo constructibili 
recedens, aliquo modo nititur diversificari 
cum eo, vel ab eo. • 

Et sic patet, quid est constructio tran' 
sitiva, et intransitiva, et quare sic nomi- 
natur. 

Caput XLVIII. . 

De divisione constrtictionis intransitivae 
. per actus, et personas, et specidliter 
de intransitiva actuum. 

I 

4 

105. Gonstruotio intransitiva aotuum — 
personarum, — Viso de constructione transi' 
tiva et intransitiva, consequenter descen- 
damus ad suas species. Dividitur autem con- 
structio intransitiva in constructionem in- 
transitivam actuum, et constructionem in- 
transitivam personarum. Constructici intran- 
sitiva a^tuum est in qua constrttctibile 
dependens per modum acfm significat, 
ut dicendo: Socrates currit. — Construqtio 
intransitiva personarum est in qtca conr 
structibile dep^ndens significat per mo- 
dum substantiae, vel quomodolibet aliter, 
ut dicendo: Socrates albics currit bene. 
Unde sub his ulterius descendamus. 



-• > •* 



— 156 — 

luxta quod . notandum est, quod cum 
consivuctio *:intrdnsitivaactuum sit con- 
structio stdppositi > cum apposito, et intran- 
sitiva pef^sdnaruin Bii determinabilis cum 
determinatione, ideo secundum diversitatem 
suppositorum, / et ^ diversitatem determinan- 
tium, diversificatur constructio intransitiva 
actuum et personaf^um. 

luxta quod notandum, et primum de 
constructione intransitiva actuum, quod in 
omni constructione perfecta requiruntur duo 
extrema, secundum situm distantia, scilicet: 
suppositum, et appositum. Et cum apposi- 
tum signiflcet per modum distantis a suppo- 
sito secundum situm, ideo supposito addi 
non potest sine medio. Tale autem medium 
est ipsa compositio, ut dictum est de Yerbo; 
et ideo compositio in huiusmodi dependen- 
tia maxime est Yerbo necessaria. Ex quo 
patet, quod omne Yerbum requirit suppo- 
situm, sive sit personale, sive impersonale, 
sive finitum, sive inflnitum. Non tamen idem, 
sed aliud et aliud, secundum quod compo- 
sitio cum modo Yerbi ftierit aliter et aliter 
contracta, modo signiflcandi casui propor- 
tionabili. 

196. Epilogus. — Resumo ergo quod 
dictum est, quod cum constructio intransiva 
actuum sit constructio suppositi cum ap- 






* r 



I 



■ .. —ibi — : ■ . •• •-,■■■• 

posito; et cum mhil supponatys\x^si,c^ 
vel habens casum, ideo secundumidiversita- 
tem casus supponentis, diversificaturf'Con- 
structio intransitiva aetuum. Aut ergo No- 
minativus casus supponit, ut dicendo: Socra- 

' tes currit; aut Genitivus casus supponit, ut 
dicendo: Socratis interest; aut Dativus ca- 
sus supponit, ut dicendo: Socrati accidit; 
aut Accusativus supponit, ut dicendoci^o- 
cratem legere oportet; aut Ablativus casus 
supponit, ut dicendo; a Socrate legitur. 
Vocativus autem supponere non potest, cum 
sibi ratio principii repugnet, ut visum est 

^supra de Nomine (1). 

Caput XLIX. 

De principiis congruitatis constructionis 
intransitivae actuum. < . • 

197. Gongruitatis principia Nominativi. — 
Principia congruiiatis circa singulas partes 
iam dictas assignare possumus. Notandum 
ei^o primo, quod congruitatis principia con- 
structionis Yerbi personalis cum supposito 
Nominativi casus sunt sex modi signiflcandi 
in apposito dependenti^ quibus conformantur 



(I) Num. 91 



— 158 — 

sex in sttpposito ierminanti; nam in appo- 
sito est modus esse, cui in suppcsito corre- 
spondet modus enfos. Secundo» in apposito 
est compositio, cui in supposito correspondet 
modus per se stantis. Tertio, in apposito est 
modus verbi, cui in supposito correspondet 
ratio principiu Et hi modi significandi sunt 
utrobiqiie principium reinotum eicommune 
huius congruitaiis. Quarto, in apposito de- 
pendenti est modus» scilicet, ut ipsum est 
dlterum, cui correqpondet in supposito ut 
quod est gJUerum. Quinto» est convenientia 
numeri in litroque. Sextbi convenientia per- 
sonae in utroque. Et ista sunt principia spe- 
cialia, et approbata. 

198. Genitiyi. — Principia autem con- 
gruitatis intransitivi suppositi Genitivi casus 
cum appositOy ut dicendo» sui interesi, lo- 
quendo de principiis remotis, et communi- 
bus, sunt eadem» quae erant in praedicta 
constructionei scilicet : ex parte Yerbi depen- 
dentis ante se modus esse, et composiiio, et 
modus Verbi; quibus conformatur in sup- 
posito terminanti modus entis, et modus per 
se stantis, et ratio principii simpliciter 
sumpta. Principia autem propria, vel pro- 
pinqua, sunt duo modi conformes, scilicet: 
ex parte depenc^ntis, modus ut alterim; ex 
parte terminantis, modus ut cuiics. 



'.,►»». •• 



— 159 — 

199. Dativi. — Principia congruitatis 
constructionis intransitiyae, inlquaiDatiyus 
supponity ut dicendo» Socrati\acciditi' acci- 
piendo principia remota et coiHmun&r, sunt 
eadem quae in praedictis.fSed^i2)roprid'et 
specialia principia. sunt duo modi conformes, 
scilicet : modus ut alteriy ez parte dependen- 
tis; et modus ut cui, ex pai*te terminantis. 

200« AcGUsatiYi. — Principia autem con- 
gruiiatis constructionis intransitivae» in qua 
Accusativus casus supponit, ut dicendo, me 
legere, Socratem oportet scribere, sumendo 
principia reniota, sunt eadem quae in prae- 
dictis. Sed principia propria specialissima 
suntduo modi conformes; nam in apposito 
dependenti est modus Verbi simpliciter sum- 
ptusy id est, modo speciali, casui conformi, 
non contractus, nec contrahibilis; et in sup- 
posito est ratio principii actus simpliciter, 
et non coiitracta, nec contrahibilis. 

201. Ablativi, — Principia congruitatis 
constructionis intransitivae, in qua Ablativus 
supponit, ut dicendo, a Socrate legitur, re- 
mota sunt eadem, quae in praedictis. . Sed 
principia propria sunt duo modi conformes, 
scilicet : modus ut ab aliquo in apposito, et 
modus ut a quo in supposito. 

202. Notanda. — Et nota, quod omnes 
istae constructiones Yerbi impersonalis a 



I 

( 

1 



— 160 — 

parte ante, cum obliquis, flunt per modos 
proportioimbiles, et non per modos convenien- 
tes. Non , enim requiritur in istis constructio- 
nibus conyenientia numeri et perspnae. Unde 
sub;.quocumque numero praedicta Verba 
possunt respicere sua supposita, ut dicendo, 
me oportet, oportet te, oportet iUum, et 
eodem modo intelligatur in aliis; et per hoc 
dicuntur impersonalia, quasi numero et 
persona privata. 

Et scieridum, quod licet tam verba per- 
sonalia, quam impersonalia construantur cum 
obliquis, hoc tamen est differenter; quia yerba 
personalia construuntur cum obliquis tran- 
sitive a parte post solum; sed verba im- 
personalia construuntur tam a parte ante 
intransitive, quam a parte post. 

Caput L. 

. De Constructione intransitiva personarum 
in speciali, et principiis congruitatis 
. tpsim. , 



203. Cionstructio intransitiva personarum. 
— Dicto deconstructioneintransitiva actuum, 
quomodo diversiflcatur, secundum diversita- 
tem suppositorum, consequenter videndum 
est de constructione intransitiva personarum 



F, 



— 161 — 

determinati, cum determinatione, quomodo 
variatur, seu diversificatur secundum diver- 
sitatem determinationum. 

204. Eius divisio. — luxta quod notan- 
dum, quod quidquid invenitur in sermone 
perfecto, vel est suppositum, vel appositum, 
vel aliquid ab utroque diversum, tamen 
ad aliquod iildrum ordinatum, vel est deter- 
minatio alicuius horum trium; et haec omnia 
inveniuntur in oratione quae subsequitur: 
Summ^ doctrina Tulli Rhetoris instruit, 
subtiliter artem Rhetoricam. ; 

Cum ergo determinabilis cum determi- 
natione diversiflcatur secundum diversitatem 
determinationum, aut ergo determinatio ad- 
ditur supposito, vel apposito, vel differenti 
ab utroque. Si determinatio addatur suppo- 
isito, hoc est dupliciter: vel haec determina- 
•tio est declinabilis, vel indeclinabilis. Si 
declinabilis, hoc est quadrupliciter; quia vel 
ista determinatio declinabilis est Adiectivum 
denominativt^m, vel est Adiectivum reUtH- 
vum, vel Adiectivum interrogativum, vel 
Adiectivum distributivum, 

Si Adiectivum determinativum, sic ista 
est constructio: Socrates albm, equus al- 
bus, quae speciflcam differentiam noii habet, 
sed sub una specie constructionis contine- 
tur. Principia communia istius constru- 



— 162 — 

ctionis ex jpdirieAdiectivi dependentis sunt 
modus determinaniis^ et. modus adiacentis ; 
ex parte st^W^cfe* , terminantis sunt modus 
determinabiliSf ei modus per se stantis, 
etv.convenieritia in Genere, Numero, Casu 
et Persona: Sed principia propria sunt duo 
modi conformes, . scilicet : modus denomi- 
nantis simpliciter ex parte dependentiSf et 
modus denominabilis simplidter ex parte 
terminantis. / 

205. (Jonstructio relativi. — Si autem 
ista determinatio declinabilis sit Adiectivimi 
relativum, sic est constructio relativi cum 
antecedente. Principia congruitatis huius 
constructionis communia sunt eadem, quae 
in praediclis. Sed propria sunt duo modi 
conformes, scilicet: ex parte relativi depenr. 
dentis, modus signiflcandi per modum refeA 
rentis; ex parte antecedentis modus signi- 
flcandi per modum referihilis. 

206. Interrogativi. — Si autem ista de- 
terminatio declinabilis sit Adiectivum inter- 
rogativum, sic est constructio interrogativi 
cum suo responsivo. Principia huius congrui- 
tatis communia sunt eadem, quae in prae- 
dictis. Sed principia propria sunt duo modi 
conformes: ex parte interrogativi depen- 
dentis modus signiflcandi per modum certi* 
ficabilis sub ratiqne interrogantis; ex parte 






— 163 — 

autem responsivi, modus signiflcandi per 
modum certificantis sub ratione responsi- 
bilis. . " . < 

207. Distributivi. — Si autem determi- 
natio sit Adiectivum distributivum^ sic est 
constructio signi distributivi cum termino 
communi; ut dicendo, omnis homo, nuUus 
asinus, Principia congruitatis communia 
sunt eadem, quae in praedictis. Sed principia 
propria suntduo modi signiflcandi confor- 
mes: ex parte signi distributivi modus.si- 
gniflcandi per modum distribuentis; ex parte 
termini communis modus signiflcandi per 
'modum distribuibilis. Est autem notandumi 
quod in huiusuiodi constructionibus confor- 
mitas omnium dictorum accidentium, quae 
^sunt principium commune congruitatis, non 
semper requiritur, sed .ut frequentius. 
/ 208. Subdivisio. — Si autem ista deter- 
^ minatio addita supposito sit indeclinabilis, 
hoc est iterum quatuor modis : quia aut est 
Coniunctio, aut Adverbium^ aut Praeposi' 
tiOy aut Interiectio. Si est Coniunctio, hoc 
est dupliciter: quia aut coniungit suppositum 
apposito per vim, vel per ordinem. Si per 
vim, hoc est dupliciter : aut coniungit duo 
extrema inter se respectu tertii, ut Socrates 
et Plato currunt ; aut disiungit ea respe- 
ctu tertii, ut Socrates vel Plato curriU Si 

■ ••■■"'■■ ■ ' '' / 

I ' U-Vw.r-«L'«-V''^*T ' • ^'^ ■ 



— iO^ — 

autem Coniunctio coniungit suppositum ap- 
posito per ordinem, hoc est dupliciter : aut 
Goniunctio se tenet cum antecedente, aut 
cum conseqtiente, Exemiphxm de utroque, ut 
dicendo : sf /w)mo est; ergo animal est. Si 
autem determinatio indeclinabilis addita sup^^ 
posito sit PraeposiiiOi B\o est ista: A 5o*, 
crate legitur. . Si autem determinatio inde- 
clinabilis addita supposito sit tantum Ad^ 
verbium, sic est ista: Tanium Socrates: 
legiL Si autem ista determinatio indeclina-: 
bilis addita supposito sit Interiectio, sic est^ 
ista: Heu mortuu^s est \^ 

Et sciendum est, guod Adverbium, in^f 
quantum Adverbium, non additur ei, quodG 
est per se suppositum proprie, sed inquan-^. 
tum est Adverbium tale, scilicet Adverbiuml 
exclusivum. Et dico,. quod Adverbium noni 
additur ei, quod est proprie suppositum ; 1' 
quia dicendo, currere velociter est bo- \ 
num, in ista oratione inflnitivus non sUp- 
ponit per se, sed gratia Nominis. Item Par- 
ticipium per accidens est suppositum, cum 
omne Participium sit adiectivum. Item intel- 
ligitur de Interiectione, dicendo, heu mor-. 
ium est, et huiusmodL 

209. Principia. — Principia autem harum 
constructionum congruitatis generalia sunt 
duo modi conformes, scilicet : modus d^termt- . 









— 165 —■;.■■:'■■ '■;■';■}■■■-■■:.- 

' ■ " - * 

nantis, et moAus determinabilis:'Prmcipi^ 
autem magis specialia congruitatis cohstru- 
ctionis, in qua Coniunctio additur suppd» 
sito, sunt ex parte Coniunctionis, modus 
coniungentis, et ex parte extremorum mo- 
dus coniungibilis. Sed principia secundum 
unamquamque speciem appropriata sunt 
modi signiflcandi, quibus una species Con^ 
iunctionis specifice ab alia distinguitur; qui 
patent capitulo de Coniunctione unicuique 
subtiliter intuenti(l). 

Item, propria principia istius constru- 
ctionis, a Socrate legitur, sunt duo modi 
significandi conformes, scilicet: modus conr 
trahentis et retorquentis a parte Praepo- 
sitionis; et modus contrahibilis et retor-- 
quibilis ex mrie casiuilis. ' ■•''• *' 

Item propria principia congruitatis hu- 
■^ ius constructionis, tantum Socrates * legit, 
sunt duo modi conformes, scilicet: modus 
excludentis ex parte Adverbii tantum, et 
modus excludibilis ex parte suppositi, sci- 
licet Socrates. * 

Item principia propria congruitatis hu- 
ius constructionis, heu mortuus est, sunt , 
duo modi conformes, scilicet : modus deter- 
minantis sub affectu doloris, et modus dC' 



V 



(1) Vid. cap. XXXIX. 






— 166 — 

terminabilis, qui est sibi proportionabilis. 
Et ita intelligatur in aliis Interiectionibus 
laeiitiae, ye\ ddmirationi^, suo modo. 

210. Alia subdivisio. — Si autem deter- 
minatio addatur apposito, hoc est dupliciter : 
quia determinatio aut est declinabilis, vel 
indeclinabilis, Si . primo modo, sic est ista : 
sum albuSf vocor Adriantis. Et principia 
huius congruitatis, sive huius constructionis 
communia sunt eadem, quae in praedictis. Sed . 
principia proprta sunt duo modi conformes, 
scilicet: ex parte appositi modus signiflcandi 
per modum esse, seu vocationis specialis in 
ratione specificantis ; ex parte terminantis 
modus signiflcandi per modum determinan- 
tis illud, quod per modum esse, vel vocationis 
specialis, in ratione speciflcantis signiflcat, 

Si autem ista determinatio sit pars in-^^ 
declinabilis, hoc est tripliciter: aut est Ad-^i 
i)erbium, vel Coniunctio, vel Interiectio. Si 
est Adverbium, hoc est dupliciter : quia vel 
Adverbium additur Verbo, ratione disposi- 
tionis rei significatae, aut ratione modorum 
signiflcandi; et utrobique sunt multae con- 
structiones secundum multas determinationes 
adverbiales, de quibus omnibus dictum est 
in capitulo de Adverbio (1). 



(1) Vid. cap. XXXIII. 












ff 

) 






_.i67 — 



- <t/ 



' Principia \ autem congruitatis omnium 
'harum constructionum generalidmai fduo 
modi signiflcandi conformes, scilicet: mixlus 
determinantts ex parte Adverbii, et modus 
determinabilis ex p^rie apposiU. Sed prin- 
cipia propria sunt duo modi signiflcandi, 
quibus unaquaeque species Adverbii ^b alia 
distinguitur, quae patent unicuique boc di- 
ligenter inspicienti. 

V:! 211. Tertia Subdivisio. — Si autem de- 

terminatio indeclinabilis addita apposito sit 

Interiectto, hoc est quadrupliciter: quia aut 

' illa Interiectio laetiUam exprimit, aut dolo- 

, r^m^ aut admirationem, aut metum. Prin- 

! cipia autem congruitatis harum constructio- 

. num communia sunt eadem, quae in praedi- 

rjctis. Sed propria principia sunt duo, modi 

isigniflcandi, quibus unaquaeque species /n- 

/ teriecUonis distinguitur ab alia. 

^ Si autem determinatio indecUnabiUs 

addita apposito sit Coniunctio, hoc contingit 

eodem modo, sicut cum Goniunctio additur 

supposito. Sunt enim tot species, et eodem 

modo se habentes, congrue, vel constructive. 

Si autem determinatio addatur ad il- 

lud, quod est diversum ab uiroque, sci- 

licet, supposito et apposito, tamen ordina- 

tum ad suppositum, tunc eodem modo fere 

diversiflcatur; et etiam tot species constru- 



..»•>. V .,'/< » 



— las — 

ctionum, quot sunt, cum determinatio additur 
ad suppositum; et eodem modo congrue. 

:, Si.autem determinatio addatur ad illud, 
quod est diflferens ab utroque, scilicet sup- 
posito, tamen ordinatum ad appositum, di- 
versiflcatur ut priores; et iterum tot sunt 
species constructionis, et eodem modo cou- 
structae, ut unicuique patere polest dili- 
genter intuenti. 

Et sic patent omnes constructiones in- 
transitivae, quae sunt, et quot sunt princi- 
pia congruitatis ipsarum, tam communia^ 
quam propria. k" 

V 

' ■ ;. 

Caput LI. V 

De speciebus constrtcctionis transitivaei 
praesertim actuum, et principiis con-H, 
gruitatis ipsim. -X 

212. Constructio transitiva actuum — per- 
sonarum. — Viso de constructione intransi- 
tiva via divisionis, consequenter de con- 
structione transitiva via divisionis diligen- 
ter videamus. Dividitur autem constructio 
transitiva in constructionem transitivam 
actuum, et constructiohem transitivam per- 
sonarum. Constructio transitiva actuum est 
in qua constructibile dependens per modum ' 






. * V.*- '•. 









— 169—^ 

actus significat, ut lege Hbmm. — ■ ConBtfu^ 
ctio transitiva personarujh est in qua cort-£ 
siructibile dependens per modum substan^^ 
tiae significat, ut dicendo, filius Socratis. 

213. Constructio transitiva actuum duplex. 
— Gonstructio transitiva actuum dividitur in 
coQstructionetQ tranaitivam actus sigTiali, et 
in constructionem transitivam actus exerciti. 
Constructio transitiva actuB exerciti non di- 
viditurin species, sed tanlum in individua.ut 
o Tkoma{i). — Principia congruitatis huius 
constructionis communia sunt duo modi ex 

'parte dependmtis, per quorum unum exigit 
■ modum per se stantis, et per alterum exigit 
rationem termini absoluti. Sed principia pro- 
pria sunt duo modi conformes, scilicet : mo- 
du3 signiilcandi per modum excitanlis, mi 
^TOcantis a parte Adverbii, o; et modus signi- 
f flcandi per modum eoscilati ex parte vocativi. 

214. Gonstructio transitiva actus signati 
multiplex. — Item constructio transitiva actus 
signati dlviditursecundum diversitatem con- 
structibilis terminantis. quod in liuiusmodi 



. (I) ■ DirierenUa inler scliim tij^nofunt el ftrercifuni 
paiel In miiUis. Per non enim exercetur negallo; per 
nego vero slBDiilur; per tantum slmltllcr exerceiur ei- 
dusio; per excludo signatur ». — Svper Vnwert, Por- 
phyrii, q. 1i. n. 4. 



— 170 — 

ooDstnictioiie est qoadni^iciter: Td qaia est 
GenUivi casus, u t dicendo, tniserear Socra- 
ti$; Tel Dathri, ut faveo Socrati; Tel Ao^ 
cusaiioi, ut percuUo Socraiem; vd Abla- 
Uvi, ut uior ioga. 

PriDcipia coogruitatis commuma ha- 
rum coDstructionum sunt tres modi ex parte 
dependenUs, et tresex parte ierminaniis. 
Nam ex parte dependenUs modus est esse, 
cui correspondet in obliquo posi se modus 
eniis. Secundo, ex parte dependenUs est 
signiflcatio accidentalis, qui est modus signi- 
flcaddi dependLnUs ad quemlibet obliquum* 
posi se; cui correspondet in oUiquo modus 
signiflcandi per modum per se sianiis. Nam 
sicut haec est incongrua, albus currii, pari 
modo baec est incongrua, percuiio album. 
Tertio, ex parte dependeniis est modus ge- 
neris, qui est quasi qualitas signiflcationist 
accidentalis; cui correspondet in obliquo 
modus signiflcandi per modum termini ab- 
solute modo conformi casuum contrabibilis. 

Principia propria congruitatis buius 
constructioniSy misereor Socraiis, sunt duo 
modi conformes, scilicet: modus dependeniis 
sub modo ui alierius, ex parte dependen- 
iis; et modus iermini ui cuius, ex parte ier- 
minantis. — Principia vero propria buius 
constructioniSy faveo Socraii, sunt similiter 



— 171 — 






duo modi conformes, scilicet : modusVdepen- ' 
\dentis sub modo ut alteri; et modus termi^ ^. 
nantis sub modo ut cui. — Principia pro- * 
pria congruitatis huius constructionis, per- 
cutio Socratem, sunt duo modi conformes, 
scilicet: modus dependentis \el transeuntis, 
sub modo ut altei^m, et modus terminan- 
tis sub modo ut quem. Si autem ille modus 
ut quem sit Praepositione contractus, tunc 
similiter modus transeuntis sub modo ut alte^ 
rum proportionabiliter est contrahendus. — 
Principia autem propria congruitatis huius 
/ xonstructionis, utor toga, sunt similiter duo 
<modi conformes, scilicet : modus transeuntis 
^t dependentis sub modo ut ab altero, et 
;;podus terminantis sub modo ut a quo, 
ri)roportionabiliter est contrahendus. 

:|- ■ •. ■• . ■ ^ / ■■/ -■ :.0;;'. 

f^ (JAPUT LII. : : 

De Constructione transitiva personarum, 
et principiis congruitatis ipsius. 

215. Gonstructio transitiva personarum. 
— Item constructio transitiva personarum 
dividitur in quatuor species, secundum qua? 
druplicem diversitatem constructibilis ter- 
minantis; quia vel est 6f ^mttt^r casus, ut 
^cendo, filius Socratis; vel Dativi, ut se- 

• ' ■■ .-.-«>/•■**.'*>''' y/ ■• * • -' 'y , 



— 172- 

milis Socrati; ye\ Accusativi, ut Petrus 
albtis peiXuUt pedem; vel Ablativi, ut 
oeler pedibw, id est velox. 

; Principia congruitatis communia harum 
constructionum sunt modus entis, sub modo 
iranseuntis ex parte dependentis ; et modus 
entis sub modo per se stantis in obliquo. 
Nam sicut haec est incongrua, misereor 
albi, sic haec, cappa albi. Et similiter, sicut ' 
haec est congrua, misereor Socratis, sic- 
haec est congrua, cappa Socratis, r 

Principia propria huius congruitatis, 
filii^ Socratis, sunt duo modi signiflcandi . 
conformes, scilicet : modus dependentis, sub 
modo ut alterius; et modus entis terminan' 
tis, sub modo ut cuius. Et ita intelligatur 
in aliis tribus casibus, in ordine suo. \^ 

luxta quod notandum, quod constructio^ 
quae est Adiectivi cum Accusativo, non est\ 
incongrua, sed figurativa. Accusativus enim ' 
solus construitur congrue cum verbis signi- 
flcantibus actum ; quia Accusativus est ter- 
minus actus signati. Unde de congruitate 
huius constructionis non est inquirendum; 
tamen propter Synecdochen congrue admit* 
titur in sermone. 

216. Epilogus. — Et sic patet suflacien- 
tia specierum constructionis, et principio- 
rum congruitatis earumdem. Patet etiaip^ 






— m —s 

quomodo constructio simptiCiler^^sitnipti 
dividitur in constructioneiii transitivamA ' 
intransivam. ConBtruotio inlransitiva divil 
diturinconslnictioneminlraiuiilivauiuc^uTn, 
et personarum. Gonstructio intransitiva- 
actuum dividitur in quinque species, aecun- 
dum numerum quinque supposilorum, spe- 
cie differentium, quia aut Nominativus Bup? 
pODit, aut Qenitivus, aut Dativus, aut Ac: 
cusaiivus, aut Ablativus. Item constructio , 
intranailiva personarum, quae est determi- 
nabilis cum determinatione, dividitur secuu' ' 
dum diversitatem determinationum, quae 
m^ultipliciter variantur, ut visum est. — 
Ilem constructio Iransitiva dividitur in con- 
s^ructionem transitivam actuum et perso- 
narum. Constructio transillva actuum divi- 
tUr in transitivam smtm • eoserciU et/actus 
..signati. Gonatructio actus eaxrciti non di- 
'viditur niai secundum individua. Constructio 
transitiva actus signati dividitur in quatuor 
Bpecies specialissimas secundum diversita-' 
tem qualuor obliquorum apecie differentium. 
Et notandum, quod sicut constructio di- 
viditur per se in iransitivam el intransiti' 
vam, sic per accidens dividitur in constru- 
ctionem secundum sensum, et secundum in- 
feItec^m;quaediviBio ideo d.\a.iM.Tper acci- 
dens, quia non dividit constructionem secun- 






« . »!■ 



174 



dum se et absolute, sed in comparattone 
ad poientiam animae apprebensiyam. Et 
dicitur €onstrtu:tio secundum sensum, quia 
ambo constructibilia sunt voce tenus ex- 
pressa, ratione cuius vocis se confert sen^ 
sui auditus. Constructio secundum inteUe* 
ctum est, qicando alterum constructtbile 
non est vocaliter expressum, sed est in 
intellectu, ut lego, et huiusmodi. ,. 

Et haec de constructtonibus dicta suf-- 
flciant. tJ 



♦ 



Caput LIII. J"?- 

■• -^. •.... • U" 

:De congruitate sermonis secundum se 

.<^ ^^ m commwm'. . . ]b 

^ ■ • ■ ' ^ " ■&," 

, -. '»: 1..' .•.■.■•.'.■.• . • •-• >£•■ 

' ' V' • 

V iU;;p^217. Sormonis congruitas, — Sequitur mc: 

"y^ ^C^ secunda passio ser^i 

; ppnis^^^ydeiqiia^ilicet^tactum mX in specia:lii'\ 

■ circa' quainlibet ! speiciem constructionis, 'de ' 

/eius ;tamen>natura. seorsim in genere vi- 

deamus; -V.-. ., , 

;. 218. Gongruitatis elementum primum. — 
luxta quod.. primo notandum, quod sicut 
constructio requirit cohstructibilium unio- 
nem absolute, sic congruitds requirit con-< 
structibilium unionem, non quamcumque, sed 
. debitam. Et baec debita unio potest contin- 
y . ■ • • I 






,"'■.'%» •• ■ '■ > ' ■•.*.' ;k 

i : ■* t.. '<.-''■'.• ' • >■ 



—.175 —^•-.^.....•v:.<;;:rV/-;'./r 

-•■.*-■ ■ «v>"- ■■ .f' ■ ■ 



gere dupliciter: uno modo ex convenientia 
signiflcatorum specialium ; et - perV: opposi-; 
tum unio indebita ex r^wflrnanfea ipsorum;* 
Alio modo potest contingere ex conformu 
tate modorum signiflcandi, et per opposi- 
tiim indebita ex indebita modorum signifl-' 
csmAi discrepantia. 

,< Inde est, quod quidam, non distinguen- 

tes inter signiflcatorum specialium conve-^ 

nientiam vel repugnantiam, et modorum 

signiflcandi conformitatem vel discrepan- 

tiam, dixerunt omnem constructionem esse 

cqngruam vel incongrtmm, in qua est si- 

'gniflcatorum specialium convenientia \el re- 

<pugnantia. — Sed lioc non valet, quia con-^ 

\;gruitas est passio personae in Grammatica 

;•' considerata. Unde patet, quod congruitas sit 

/'de consideratione Grammatici p^ se. Sed 

l Iponvenientia yel repugnantia signiflcato- 

^'rum specialium a Grammatico per se non 

consideratur, sed magis a Logico; ergo con- 

gruitas in sermone ab his non causatur. 

Dicendum est ergo, quod congruitas 
et incongruitas causantur ex conformitate 
ye\ disconformitate modorum significandi, 
quae per se sunt de consideratione Gfam- 
fnatici. Tamen proprieias vel improprietas 
sermonis causatur ex convenientia vel r^- 
pugnantia significatorum specialium. Vnde 






•..■:,•— -.176 — ^ ^ 

haecest cdngrua et propria, cappa nigrd; 
et haec est . imprppria, cappa categorica : 
tamenv utraque istarum est congrm. 

219. Secundum, — Secundo notandum, 
quod congruitas requirit debitam unionem 
construciibilium ;,et cum ' huiusmodi unio 
non causetur per . quosdam modos signifl-^ 
flcandi, ideo ad congruitatem requiritur con- 
formitas omnium modorum signiflcandi con-^ 
structibilium ad aliquam speciem constru- 
ctionis requisitorum ; ita quod constructibile 
depewd^ns • sit terminatum per constructK 
hile terminans, quantum ad omnes modos . 
signiflcaadi, secundum quos dependet quan-; 
tum ad istam constructionem. Et dico, quahi 
tum ad istam constructionem, quia si ba?iL 
beat dependentiam ad diversas constructid-;- 
nes, non requiritur quod omnes dependeritia|V ;• 
sint semper actu terminatae, sed sufflcii^'* 
quod secundum unam constructionem teN\^^. 
minentur, ui dicendo, lego librum, haec est . 
congrua, licet non addatur Virgilii, vel ali- 
quid aliud, quod terminet dependentiam hu- 
ius, quod est librum, . secundum quam de^' 
pendet a parte post. 

220. Tertium, — Tertio notandum est 
quod cum conformitas modorum signiflcandi 
sit principium constructionis et congruita- 
tis, distinguendum est de conformitate, qiiia: 



''■^.fv A- * 






• ■ ,. ■ _ 177— ;-,• ■ 

duplex est conformitas, sciMceX: proporlionis, 
et similitvtdinis ; et quandoque utraque ad 
constructionem reciuiritur, quandoque autem 
sufBcit proportionis tantum, quandoque au- 
tem BufRcii similitiuiinis conformitas tantum. 
• Et ut sciamus quando utraque confor- 
mitas exigatur, aut altera tantum, est scien- 
dum, quod quandoque constructibile depen- 
dens habet aliquos mbdos significandi, non 
ex proprietatibus suae rei per se, sed ex 
proprietatibus rei constructibilis terminantis; 
et tunc inter illos modos significandi exigi- 
tur similitttdo, et non proportio; ita quod 
constructibile terminans debet habere modos 

.signiflcandi constructibilis dependentis, ut 
patet de constructione Adiectivi curn Sub- 
stantivo, et in constructione suppositi Nomi- 

^hativi casus cum Verbo personali. Nam Ad: 
s^Mectivum habet tam genus, quam numerum, 

. quam personam ex proprietatibus rei subie- 
ctae, ut dictum est supra. Unde ex parte 
substantivi non requirit modos proportiona- 
biles, sed similes. Similiter Verbura perso- 
nale habet numerum, et personam, ex pro- 
prietatibus rei suppositae; ideo hos modos 
requirit in supposito, non proportionabiles, 
sed similes, Si autem constructibile depen- 

. dens habet aliquos modos signiflcandi ex 
proprietatibus suae rei per se, et non ex 
> 42 . 



— 178 — 
proprietatibus rei constnictibilis terrninantid, 
, tunc exigitur in illis modis stgniflcandi pro- 
portio, et non simililudo. Et quia Adiecli- 
rum babet modum adiacentis proprie et de 
proprietatibus suae rei, ideo per huiusmodi 
modum adiacentis requirit in subiecto mo- 
dum per se stantis, qui est sibi proportio- 
nabilis; et sic de aliis intelligatur. 

221. Quartum. — Congraitas. — Quarlo 
notandum, quod sicut congruitss constru- 
ctionis in generali causatur ex coiiibrmitate- 

' raodorum signiffcandi, ut patelex dictis, in--, 
Bpiciendo singulas species generaliier diclo- 
rum, sic congruitas specialis constr-uclio-,^ 
num specialium causatur ex alia et alia^ 
conformitate aliorum et aliorum iiiodorutii ,■ 
signiflcandi, ut patet ex praedictis insiiiciondo;'-, 
singuJas species constructionis. — CongriuSt 
tas njhil-aliud est, quam partium sermom^^ 
deBitd,'unio,^'ex7Hodorum significandc con-^ 
formitatead aliquam speciem conslructio-:^ 
nis requisitonim^derelicta. ■ ■..,.!;: 

222. Congrultas aeoimduiii BeLsum — aeoua- ^ 
dum intelleotmii. ; — ■ Ultimo nolandum est, ■>" 
quod gicut dupJeX' est construclio, scilicet:-': 
sectmdum sensum et secundum intcUectam,'/ 
sic et Congruitas secundiim senium est, 
quando ambo constructibilia suni voce te-'.\ 
nus ecepressa. Et dicitur congrua secundun}'-^' 



■ _ 179:— '.■).; ^:. 

*■ ■ '. 

sensum, non quia sensus eius coDgruitatem 
percipiat, sed qiiia vocem utriusque constru- 
ctibilis auditus apprehendit, cum-vox sit pro* 
prium obiectum auditus. Congruitas yero 
secundum intellectum est, quando ambo 
constructibilia secundwn vocem rion sunt 
expressa, sed alterum ipsorum est ab, intel- 
lectu apprehensum; sicut contingit in verbis 
.primae et secundae personae, in quibus in- 
telligitur suppositum. * • ' 

Et sic patet quid sit congruitas,.et unde 
causetur. Et haec de congruitate dicta siiffl- 
ciant. 






Caput LIV. 



,: • De Perfectione Sermonis. 

'> ■ ' ■ • • 

•» • 

223. Gonstructionis finis duplex. — Sequi- 
tur de perfectione, quae est lertia et ultima 
passio sermonis. luxta quod notandum, quod 
cum Gramraatica sit scientia organica, opor- 
tet quod illud, quod in Grammatica est prin- 
cipaliter consideratum, sit organicum; hoc 
autem est constructio, de qua dictum est. 
Et quia omne organicum est ad aliquem 
flnem ordinatum, est igitur constructionis 
aliquis finis necessarius. Talis autem flnis 
est duplex, scilicet: propinquus, eiremotus. 



M * 



— 180 — 

Finis propinquus est expressio meniis 
conceptus composiii, secundum distantiam. 
Et dico secundum distaniiam, quia conce- 
ptus mentis compositus est aliquando secun- 
dum indistantiamy ut componendo hominem 
cum albo sine copula; ut dicendo, homo 
albus, Alioquin conceptus mentis est com- 
positus secundum distantiam, ut compo- 
nendo hominem cum albOs mediante copula, 
dicendo, homo est albm. Circa quam com- 
positionem consistit yeritas et falsitas, ut 
dicitur J. Perihermenias, cap. 1 (1). Et quia 
intellectus super compositionem primam non 
quiQscit, cum sit incompleta, sed de prima . 
procedit ad secundam, ideo. constructio non 
est ad exprimendum primum conceptum com- 
positum, sed ad exprimendum secundum con-^ 
ceptum composilum secundum, distantiam^:: 
finaliter ordinata. — Finis aulem remotus^^i 
constructionis est generare perfectum sen- '-; 
sum in animo atuiitoris, ex constructibi' 
lium debita unione. 

224. Undenam perfectio sermonis. — Se- 
cundo est notandum, quod sicut constructio , 
simpliciter acquiritur ex constructibilium 
unione absolute, et congruitas constructio- . 
nis ex constructibilium unione debita, sic ' 



(I) Vld. Ib. boclorem. 

' * • • r » 

' ' ■ ■ -'1 






,■••■• ■ • - .•. * i:*-' 



— 181 w- - ' V 



y 



>perfectio acquiritur ex construclibilium; unio- 
;ne debita, non quorumcumque, ' 6ed \ si^^o-jiir 

siti cum appositOy duramodo nulla dependen- 
■ tia derelinquatur circa ipsam non terminata/ 
l retrahens ea ab eius flne, qui est conceptum 

mentis compositum exprimere, et perfectum 
r sensum in animo auditoris generare. 

225. Tria requirit. — Ex his patet, quod 
Uria requiruntur ad perfectionem sermonis. 

v^Primum est suppositum et appositif,m ; 

\: quia cum constructio perfecta sit ad expri- 

'/; mendum mentis conceptum compositum se- 

fcu/nd/um distantiam flnaliter ordinata, opor- 

^ V. tet, quod sicut est distantia inter conceptus 

3mentis compositos, sic etiam sit distantia in 

*: constructibilium unione. Sed haec distantia 

C; sohim est inter suppositum et appositum, iex 

vi hoc quod solum Verbum est appositum, quod 

;?per modum distantis se. habet. — Secundo, 

" requiritur omnium . modorum signiflcandi 

conformitas, prout ad congruitatem requi- 

. rebatur. — Tertio, requiritur ex parte con- 

structionis, quod nulla dependentia sit non 

terminata, quae retrahat ipsam ab eius flne, 

qui est mentis conceptum compositum ex- 

primere, et perfectum sensum in animo au- 

ditoris generare. 

226. Perfectum triplex. — Tertio est no- 

tahdum, quod constructio habens m se haec 

-; ' ■ ■,'..■■' 

l ..^ '•■ ■ -'... • 






tria membra, quae dicta sunt, perfecta est 
seoundum tres modos perfectionis, quos as- 
signat.Philosophus r. Metaph. text. com. 
21. (1). Nam uno modo aliquid est perfectum 
cui nihil deest eorum, qme requiruntur 
ad eius specii0m. — Secundo modo, aliquid 
est perfectum, cum potest debite suum 
finem, propter quem ordinatur, pertingere. 
— Terlio modo, aliquid est perfectum, cum 
potest sibi simile in specie generare. ; , 
227. Constructio perfecta — imperfecta. — \ 
Constrnctio ergo habens suppositum et ap- 
positum secundum. conformitatem omniumv 
modorum signiflcandi, tamen nuUam habens ;^ 
circa se dependentiam non terminatam, non '/ 
retrahentem ipsam ab eius flne, est perfe- > 
cta primo modo; quia nihil sibi deflcit eo- ' 
rum, quae ad eius speciera requiruntur. — ;. . 
Secundo modo etiam est perfecta, quia debite (}: 
potest suum flnem, propter quem ordinatur ^- 
(qui est exprimere mentis conceptum com- 
positum secundum distantiam, ut dictum 
est), pertingere. — Tertio modo etiam est 
perfecta, quia potest facere sibi simile, id 
est, perfectum sensum in animo auditoris 
generare. 



(I) Vid. Lexic, Scotist. DisUncL vv. Perfectio-Per- 
fectum, eic. 



.; ■.i^. 



4 ' ». 



— 183 — 



- 4 



' Ex his patet, quod signum perfectionis 

constructionis est generare perfectum., sen- ^ 

: sum in animo auditoris, ita quod omnis 

illa constructio erit perfecta, quae perfectum 

sehsum in animo auditoris generabit. . Sed 

haec perfectio sensus in animo auditoris non 

r est punctualis, sed habet gradum perfectio- 

nis secundum magis et minus ; et secundum 

.hoc constructio dicitur mxigis et minus per- 

fecta. Nam ea magis perfecta est, quae magis 

■ quietat animum auditoris; et quae minus 

quietat, minus perfecta erif. 

Ex his dictis etiam patet, quod haec 

*.est imperfecta, si Socrates currit, quia ista 

.[cpniunctio, si, huic constructioni addita, So- 

]s;Crates currit, facit in ea novam dependen- 

^^•^tiam ad aliquid extra se, ut ad aliquid con- 

.^iisequens, quod si non exprimatur, scmper 

•• .^ imperfecta manebit,. ut dicendo, me legere, 

:>/ haec est imperfecta, quia animum auditoris 

f ^non quietat; et si quae sunt similes. — Per- 

V.-fectio ergo nihil aliud est, quam passio ser- 

' monis tertia et ultima, ex debita con- 

>\ sh^uctibilium unioyie derelicta, cum suffl- 

\cientia exprimendi mentis conceptum com- 

; positum secundum distantiam, et generandi 

perfectam sententiam in animo auditoris. 

/ 228. Constructionis perfectio duplex. — 

Quarto est notandum, quod dupler est per- 

:%.■•■■. f 






— 184 — 



fectid constructioniSy scilicet: secundum seri- 
sum, ei seciinduminiellectum. Perfeciio se- 
cundum sensum est, cum ambo constructibi^ 
lia constructionis sunt voce tenus expressa, 
ut ^po fe^o. Perfectio secuhdum intellectum 
est, cum: constructibilia secundum vocem. 
non exprimuntur,sedalterum- ab intellectu 
apprehenditur; ut dicendo, lego. Nam hoc 
werbum lego dat intelligere suppositum, quod 
est ly ego, sub coi)formitate omnium modorum . 
signiflcandi requisitorum ad hanc speciem ' 
constructionis. Et tamen hic nulla derelinqui- 
tur dependentia ex parte constructionis totius^ . 
vel partium, eius, non terminata, quae re-,; 
trahat eam ab eius flne, qui est mentis con-' ; 
ceptum compositum secundumdistantiam ex- ! 
primere, vel perfectum sensum in animo ; 
auditoris generare; et ita intelligatur de.v 
aliis^» • ^^v 

229. Constructionis — congruitatis — per- "^^ 
fectionis ordo et difierentia. — Quinto et ui- 
timo est notandum, quod .iliud quod habet ; 
se per additionem ad alterum posterius est . 
eo; ideo ex dictis patet, quod congruitas 
est posterior constructione, ei perfectio por - 
sterior congruitate. Nam constructio non 
requirit aliquid aliud nisi absolute constru* 
ctibilium unionem ex modorum signiflcandi 
conformitate causatam, ut dicendo, viresi^ 






•V,w 



^f 



, ^--.. 



•« V. 



*< 



j o/6«s,^itarbene^eBt..con8truotio|BBii^taiBta'f 

'^-' vir esi &onus ; quia utrobiquejpst conrorhir- " 

.'- tas modorum aigniflcandi. — Sed congruitas. 

--' requint constnictibilium unionem, iion quara- 

V cumque,sed debitam, ex conformitate 'modo- 

~;v rum signiflcandi illiuB constructionis tantum 

^^ ad illam speciem constriictioiiis requisitorum. 

— Perfectio requiril constructibilium unio- 

' nem, non quorumcumque, sed zo\\iiasuppQsiti' 

.' Cumapposifo,exconformitateomnium modo- 

' rum signiflcandi causatam, oum sufQcientia 

exprimendi mentis conceptum compositum 

- :-'secundum distantiam, et ^enerandi perfectum 

'. Sensuminanimoauditoris. — Ktsicpatel.quod 

.fCperfectio super congruilatem addit propria 

"\-principia, et similiter congruitas super con- 

/ : structiomm, el Ideo perfectio praesupponit 

^Vcongruitatem, et congruitas constructionem. 

> .i.Constructio ergo est passio sermonis prima, 

^tJ^ congruitas secunda, perfectio terHatpl u)- 

; : tima. 

230. Qualiter interrogandum. — Et iit 
':-:habGamusdistinctum modum inlerrogandi de 
.. . ipsis passionibus Grammaticae, sciendum est, 
_. quod de difTerentiis constructionum, quae^ 
■ sunt transitivum et intransitivum, possu- 
, mus quaerere per hoc inlerrogativum, quaef 
Bed de istis difTerentiis, quae sunt con- 
igruum et ittconguum, possumus quaerere 



— 186 — 

t 

pert hoc interrogatiyum, qualisf Sed de istis 
diflferentii8,:qua^;Siuit p^r/fec^wm et imper- 
/(^cfwm, possumus quaerere per hoc interro- 
gativura, .gwanto?. Unde versus: 
. ,Quaeix\irans.^9 intrans,; qualisf con., 
incon.; qtcdntaf per. imper. 

.^»-f iv»t;r."iM" '\ -iii. ■;:.::' \^--'< ....... ■ . ■ 

■i 

. ' ' ■ . ' ■■'-"■ 

■ > . V • • ' ' ■ I ' ;•• i !■ t ' ■ ' . ' ■• ■• ■ ■ ■ .■«•■. 

. . . . > »*■ 



'..'i' 



• . \- r'\ '•t| i : \\t. ..'<;■, '•• . 



f 



i 



» 



. • r 
\\ 

»•■ \ 



• V'' 



' •>. 



.*^.- 



-'--'■' .1«. * • r • 

" - '.»• - . - ■. . • :i. . ■ -v-x . • 
--• .'' • >' ■ 1' .- - < -• ■■ . » 

.' , ' . ^ " ^J^ •'■•'.-. .k 



•« • -^ 



... - , .,^ . 

■ ■ >■-■ '-•'' "'■■wniKtli.',-!' 



EuToiiid pHAEiOQuivii. De Vitn Sco(i. . . . Pag. 
. PnDOEuiuH AucTonis ~- t. UiMlHHli raiio — 2. flo- 
■ -^ " inniia sex praemiiiiintur ..,'....» 
"Caput I, Quomodo Uodus lignipcandi dividatur it 
^. tleicribatur. — 3. Modus signincBndl diio im- 
-;,', iiurtai. — Modus aignlHcandl acilvus el pasal- 
V us. — *. Inlellectus duplicem roiionem toci 

inijuii ..■..■..;■....,.., 

C^PUT II. A quo Uodut tignificandi radtcolUtr oria- 
. l\ii: — 6. Omnis modus Hlgnlllcandl flclivus 
>»!, cst flb niiquH rel proprleiale. — 7. Obireliones. 
■^!^ — 8. Soluliones. — 9, Inslflnlia — Soiutlo.., ■, 
^Cai^ut III. A quo Uodtu tigwficandi immtdiaU tu- 
U'^. 7ii(itur. — <0. Modua aignlllcBndi et inleiiiBendl 
a^ du|ilex. — 1t. A quibus proprleialibus auman- 
'J^ iiir Hodi signiHcandi activi. ...... ■ 

;^ C*i>uT IV. Quotnodo' Uodui tignificandi a modo in- 

•■ Mligtndi el a modo euendi distinguatur. — 

>■• ' 12. In quo ciinvenlanl et In quo dillbrani Mo- - 

i_ du3 essendi, inteiligendi passivus el signiQcendl 

pBssivus. — 13. hi quo dillbranl Nodi essendi, 

inleiligendi aciivus el slgnlOcandl acUvus. — 

1 1. In quo OilTeranl el In quo conTenlani Modl 

inleiiigendl acdvus el passivus. — 16. In quo 

dinbrani el In quo conveDlanl Hodi signiacaodi 

aciivus el passivus, . . . , , , , . . 



I» 



20 



■ ■".. . 

22 ; 



— 1«8 — 

Caput V. /n quo Modus . significandi tanquam tii 
suhiecto inveniatur. -^ 46. In quo inveniatur 
Modus sigififlcandi' passivus. — 17. In quo in- 
veniaUir Modus signiflcandi activus . . Pag.. 

Caput VI. Qualem ordinem habeani ad intHcem isti 
temUni: Signum, DicUo, Pars orationis et 
Terminus. — 18. Signum; dictio, pars oratlo* 

' , nis/ lerminus. — .19. Vox. » 

Caput VII. De Modis signi/icandi activis in speciaU 
~ 20. Modus esiientiaiis — accidentalis. — 21. 
Modi essentialis subdivjsio. ^ 22. Modi sigql- 
flcandi accidentales, al)solutus et respectivus. » 

Caput y\\\. De Modo stgnificandi essentiaU generO' 
tissimo Nominis. — 23. Modus signifleandi es- 
sentiaiis generaiissimus Nominis. — 24. Modus 
entis — Modus esse. — 25. Nomen. — 26. 
Obiectio-Solutio . . . » 

Caput IX. De Modis significandi essehtiaUbus sulh 

« attemis generalibtis iVomtms.V — 28. Modus 

signiflcandi per modiim communis. — 29. Mo- 

dus slgniflcandi per niodum appropriati « » 

Caput X. De Modis significandi subaltemis mmus /^>pf^l' 
generaUbus Nominis communis. — 31. Modus ''^"^- 
p6r so stantis, -^ 32. Modus adiacenlis. — 33. 
Obiectio -' Soiutid . ... . . .,. . » 

Gaput W.TDs Modis specialissimis, qui conttnen- 
tur snb modo • p^r se stanUs ». — 34. Quln- 
que modi sighiflcandi per se stantls. . . » 

Caput Xli. De Modis' specialissimis qui conUnentur 
sub modo ddiacentis. — 35. 24 Modi specla- 
lissimi adiacentis — Adiectivum denominatiyum. 
— 36, Adiectivuni generale. — r 37. Adiecti- 
vuni speciale. — 38. Adiectivum possessiyum, 
-^ 39. Adiectivum diminutivum.' — 40. Adie- 
ctiviim collectivum. — 41. Adiectiviim' divisl- 



27' 



• •V'._ 

V. . r ■• • • 
; • f •- . 



'•"* 






34 









I , . 



.V •/. , 



' t" ■'*' 



■ 



189 — 






yum/ — 42. Adieclivum gentile. ^. 43. Adie* ^ 
ctivum palrlum. — 44. AdiecUvum interroga- 
! livum. — 45. AdiecUvum responsivum. — 46. 
Adiectivum inflnitum. — 47. Adieciivum nega- 
tivum. — 48. Adiectivum demonslrativum.* — 
49. Adiectivum relativum. — 60. Adiectivum » 
posilivum. — 5i . Adlectivum comparativum. — 
/ 52. Adiectivum superlalivum. — 53. Adiecti- 
vum ad aliquid. — 54. Adiectivum verbale. 
— 55. Adiectivum temporale. — 56. Adiecti- 
; . vum locale. — 57. Adiectivum uumerale. — 
58. Adiectivum ordinaie .... . . Pag. 36 

Gaput Xlll. De modis specialissimis, qui conUnen 

tw sub modo appropriati, -^ Divisio appro 

priati in 4 modos. — 59. Nomen proprium 

V — 60. Praenomen. — 61. Cognomen. — 62 

:^N Agnomen. — 64. I*raedictarum divisionum epl 

^'V iogus .46 

f; Caput XIV. De Modis accidenkUibus Nominis m 
,^!;^ '^;: communi, — 66. Modi nominis accldentales 

•vfT"- sex ..'...•• .50 

'rt;-^ Xaput XV. De specie accideniali Nominis. — 67. 



"' I 



H;»: 












Praenutandum. — 68. Specie^ nomihis. ... 51 
^ Caput XVI.\Otf genere accidentali Nominis, — 69. 
Genus nominis. — 70. Masculinum, Foeinininum, 
Commune. — 71. Alia explicatio. — 72. Adie- 
ctivum omnis generis. — 73. Genus Epicoenum. 
— 74. Dubium genus.- »53 

!^r Caput XVII. De numero acddenlali Nominis, r- 
75. Numerus essentiarum. — 76. Numerus ma- 
terialis. — 77. Deflnitio numeri. — 78. Nume- 

rus singulari& — pkiralis . 55 

: Gaput XVlli. De figura accideixtali seu grammali' 

*.:^'; caU Nominis. — 79. Figura, unde sumatur. 

'^K) — .' Rjo. Tres rerum proprietates. — 81. Com- 



N 



• V 






* * 



— 190 — 

positio logicn -^ grammalicalis. -^ 82. Figura. 

— 83. Figura simplex — composita -r decom- 
posiCa. — 84. Earum differentia . . . Pag, 57, 

ChPVTWX.De .casti grammaUcali Nominis. — 
85«. Casiis.'— 86. Gasus divisio. — 87. Nomi- 
• nativus. :— 88. Genitivus. — 89. Dativus. — 
90. Accusativus. — 91. Vocativus. — 92. Abla- ' 
tivus.^— 93. Epiiogus. . . . . . . . » 60 . 

Gaput W, De persona et declinatione grammaticali. 

— 94. Persona. -* 95. Declinatio — Elus species » 68 v 

Caput XXI. De Jiodo significandi essentiali genera- ' 

lissimo Pronominis, — 96. Pronomen. — 97. '/-l^i 
Obieciio— Solutio.— 98.Dlfficultas— Solvitur > 70 

Caput XXII. De modis significandi essefUiahlms Pro- 
nominis, tam subaltemis, qmm specialissimis. 

— 400. Demonslratio. — Pronomen demonstra- 
tivum. ^401. Relativum. -^ 402. Primitivum 

— derivativum. — • 403. Snbstantlvum. — 104. 
Possessivum — Gentile. — 105. Epiiogus. » 74 ^^ 

Caput XXlll. De Modis significandi accidentaUtms ''^ •;;' 

Pronominis, — 106. Accidenlia Pronominis. » 79;.X;* 

Caput WW, De significatione propria Pronominis |;."V; 

— 407. Prima opinio ^ Reiicitur. . — 108. Se- %0 
cunda opinio ^ Reiicitur. — 409. Modus Intelli-- ' >^, 
gendi mnteriam. » 80 jf;' 

Caput XXV. De Modo significandi essentiati gene- ^-r^: 

ratissimo Vertn^ 410. Modus slgniflcandi ge- V;,;.- 

neralissimus Verbi. — 144. Signiflcalio per mo- ; ; ;;* 

dum actionis — per modum iiabitus. — 112.- :^' 

Obiectio — Solvitur. — 4 1 4. Obiectio — Solutio. .;: 

— 445. Diflbrenlia Verbi et Particlpii in signifl- ?; 
cando. — 1 4 6. Instantia — Solutio. — 1 47. Verbi ,:\ ' - 
deflnitio. : » si ^ 

Capot XXVI. De Modis significandi essentiatHms, n«- 
sulfaltemis et spedalissimis Vertn,- — .448. ^\ -; 



- (• 



' 



Iv 






— 191 — ^ 

Verbum subsUinlivum. — 419. Verbum voca- 
livum. — 120. Verbum adiectivum. — 421. 
Verbum activum. — 122. Verbum passivum. 

— 123. Neutrum. — 124. Obiectlo — Solutio. 

— -125. Verbum commune — deponens. — 
127. Epilogus Pag. 90 

Cahut XXVII. De modo significandi accidentali com- 
munissimo Verbi. — 1 2S. Compositio Verbi. > 94 

Caput XXVIII. De Modis accidentalibus specialibus 
Verbi, et in particulari de QuaHtate, — 1 29. 
Accidenlia Verbi seplem. — 1 30. Quaiitas Verbi. 

— 131. Modus Verbi. — 132. Modi Verbi quin- 
que. — 133. Correspondentia Verbi ei suppo- 
siti. — 134. Formaverbi »97 

Caput XXIX. De coniugatione et significatione ac- 
ddentali Verbi. — 135. Coniugatio Verbi. — 
136. Signiflcatio accidentaiis Verbi . . . »101 

Caput XXX. De Genere accidentali Verbi, — 137. 
Genus Verbi. — ' 138. Unde liabet Vcrbum quod 
sit activum vel passivum vei neutrum. — 139. 
VfTbum activum. — 140. Passivum. — 141. 
Neutrum. — 1 42. Deponens. — 1 43. Commune. 

— 144. Epilogns . » 103 

Caput XXXI. De Persona, Numero ef Figura Verbi. 

— 145. Undennm mutuet Verbum personam 

et numerum. — 146. Verbi persona. . . »109 
Caput JCXXII. De Tempore Verbi,— 147. Tempus 

prnesens, praetori(um, Tuturum. — 148. Obie- 

ctio — Solutio .. »110 

Caput XXXIII. De modo significandi generalissimo 

Adoerbii, — 150. Adverbium »112 

Caput XXXIV. De modis significandi essentialibus 

subalternis Adverbii, — 151. Modi essentiales 
l subalterni Adverbii duo. — 152. Signiflcatio 

dupiex. — 153. Adverbii signiflcatio. . . »114 



,-182 - 

tria membra, quae dicta sunt, perfecta est 
seoundum tres modos perfectionis, quos as- 
signat.Philosophus r. Metaph. texL com. 
21. (1). Nam uno modo aliquid est perfectum 
cui nihil deesi eorum, qme requiruniur 
ad eius spediSm. -r- Secundo modo, aliquid 
est perfectum, cum potesi debite suum 
finem, propter quem ordinatur, periingere. 
— Terlio modo, aliquid est perfectum, cum 
potesi sibi simile in specie generare. ; , 

227. Constructio perfecta — imperfecta. — 
Constructio ergo habens suppositum et ap- 
positum secundum. conformitatem omniumv 
modorum signiflcandi, tamen nullam habens ' 
circa se dependentiam non terminatam, non >/ 
retrahentem ipsam ab eius flne, est perfe-- 
cta primo modo; quia nihil sibi deflcit eo- ' 
rum, quae ad eius speciem requiruntur. — ;- 
Secundo modo etiam est perfecia, quia debite (; 
potest suum flnem, propter quem ordinatur ** 
(qui est exprimere mentis conceptum com- 
positum secundum distantiam, ut dictum 
est), pertingere. — Tertio modo etiam est 
'perfecta^ quia potest facere sibi simile, id 
est, perfectum sensum in animo auditoris 
generare. 



(t) Vid. Uxic, Scotist. DisUncL vv. Perfedio-Per' 
fectum, eic. 






■ '. — 183 — •■;..-.:',. :^. :'■ ' ' 

s Ex his patet, quod signum perfectionis 

constructionis est generare perfectum. sm- x 

sum in animo audiioris, ita quod omnis 

illa constructio erit perfecta, quae perfectum 

. sehsum in animo auditoris generabit. , Sed 

haec perfectio sensus in animo auditoris non 

•, est punctualis, sed habet gradum perfectio- 

' nis secundum magis et minus ; et secundum 

■ ,hoc constructio dicitur magis et minus per- 

fecta. Nam ea magis perfecta est, quae magis 

quietat animum auditoris; et quae minus 

. /quietat, minus perfecta erif. 

; V Ex his dictis etiam patet, quod haec 

<,"est imperfecta, si Socraies currii, quia ista 

.- ^poniunctio, se, huic constructioni addita, So- 

i-^iCrates currii, facit in ea novam dependen- 

«rf^iam ad aliquid extra se, ut ad aliquid con- 

Ijv^sequens, quod si non exprimatur, semper 

.(/| imperfecta manebit,. ut dicendo, me legere, 

:0 haec est imperfecta, quia animum auditoris 

f ^non quietat; et si quae sunt similes. — Per- 

•vfectio ergo nihil aliud est, quam passzo ser- 

' monis ieriia et uliima, ex debita conr 

Jstructibilium unione derelicta, cum suffi- 

J.cientia exprimendi meniis concepium com- 

positum secundum disiantiamy ei generandi 

[perfeciam sententiamin animo auditoris. 

; / 228. Constructionis perfectio duplex. — 

' Quarto esl notandum, quod dupler est per- 



: ■ N- ..•■■- ^ 

■ ,t- ., ■ ' . , ■ 

♦» ■ ■•■ •.■■■»?" '. ■ ', ' ' ■ ■■ •%■•■ ■- , 



— 184 — 



fectid constructionis» scilicet: secundum sen- 
sum, et secundum inte/tec<Mm. Perfectio se- 
cundum sensum est, cum ambo constructibi" 
lia constritctionis sunt voce tenus expressa, 
ut ego lego.Perfeciio secundum intellectum 
est, cum: constructibilia secundum vocem. 
non exprimuntur^sedalterum' ab intellectu 
apprehenditur; ut dicendo, lego. Nam hoc 
yerbum lego dat intelligere suppositum, quod 
est ly ego, sub coi)formitate omnium modorum 
signiflcandi requisitorum ad hanc speciem ' 
constructionis. Et tamen hic nulla derelinqui- 
tur dependentia ex parte constructionis totiusiy. 
vel partium, eius, non terminata, quae re-; 
trahat eam ab eius flne, qui est mentis con-/; 
ceptum compositum secundumdistantiam ex* ;! 
primere, vel perfectum sensura in animo ; 
auditoris generare; et ita intelligatur de:; 
aliis> ' J|' 

229. Constructionis — congruitatis — per- "■ 
fectionis ordo et differentia. — Quinto et ui- 
timo est notandum, quod .illud quod habet . 
se per additionem ad alterum posterius est 
eo; ideo ex dictis patet, quod congruitas 
est posterior constructione, et perfectio por - 
sterior congruitate. Nam constructio non 
requirit aliquid aliud nisi absolute constru* 
ctibilium unionem ex modorum signiflcandi 
conformitate causatam, ut dicendo, vir est 












<*'► 






■Opora oluedom AMCtorif 
r! ItBVorlunnrln iJo S. An"'!)'" ili<1'ii(lii:i| !1' v>l<()J 

lUin-oictnD,. luoa, imvt'1. U\ h. 11»^-. loft m 

— H»L . ■ . 

Et. 1.IIS Tiw>^tm'Ut»y«U'iw'Hiv<it'iiiii'-'*-.Bp 
.i.- S. .MilOril.) ili! pBilim, 'i*fOii', rW. 
I*19!>. n,i|;. (ii). 

■ a. Ifftii "XIII V la tii'Jni mndceiiiifi, SiifHiiKM 



ilul II. Ti^Mllti ih tUniv. M»<li'ii 



This book is a pieseivation photocopy. 

It was pnxfaiced on Hammennill Laser Print ni^uial white, 

a 60# book weight acid-firee archivai paper 

which meets the requirements of 

ANSI/NISO Z39.48-1992 (pennanence of p^r) 

Preservation photocopying and binding 

Acme oOOKDmicung 
Charlestown, Massachusetts 

a 

1997